స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన ప్రారంభంలో ఆహార ధాన్యాల కోసం విదేశాలపై ఆధారపడాల్సి వచ్చేది. అమెరికా నుంచి పీఎల్-480 కింద ఆహార ధాన్యాలను దిగుమతి చేసుకోవాల్సి వచ్చేది. ఈ నేపథ్యంలో ఆహార ధాన్యాల ఉత్పత్తిలో స్వయం సమృద్ధి సాధించేందు కు కేంద్ర ప్రభుత్వం తగిన చర్యలు చేప ట్టింది. అధిక దిగుబడినిచ్చే వంగడాలను ఇతర వ్యవసాయ ఉత్పాదకాలను ఉప యోగించి హరిత విప్లవం సాధించింది. ఎప్పటికప్పుడు జాతీయ వ్యవసాయ విధానాలను ప్రవేశపెట్టి ఆహార ధాన్యాల ఉత్పత్తిలో స్వయం సమృద్ధి సాధించమే కాకుండా మిగులు సైతం సాధించింది.
దేశంలో మొదటి జాతీయ వ్యవసాయ విధానాన్ని 1993లో ప్రకటించారు. వ్యవసాయ ఉత్పత్తి వార్షిక వృద్ధిరేటు 2.6శాతం నుంచి 3.5శాతానికి పెంచాలనేది ప్రధానోద్దేశం. వ్యవసాయ రంగంలో మార్కెటింగ్ సదుపాయాలు కల్పించడం, సహకా రం సంఘాలు బలోపేతం, ప్రభుత్వేతర సంస్థల భాగస్వామ్యం పెంపు దీని లక్ష్యం.
జాతీయ వ్యవసాయ విధానం - 2000
2000 జులై 28న జాతీయ వ్యవసాయ విధానాన్ని ప్రకటించారు. ఇది డబ్ల్యూటీఓ నిబంధనలకు అనుగుణంగా ఉంది. వచ్చే 2 దశాబ్దాల్లో 4శాతం ఆపైన వృద్ధి సాధించడం, ఒకే గొడుగు కింద బీమా అమలు పరచడం, ప్రైవేటు పెట్టుబడులు ప్రోత్సహించడం, నూతన వంగడాలు సృష్టికి ప్రాధాన్యత ఇవ్వడం. శ్రీ వంటి వరిసాగు విధానాల్లో పరిశోధనలు చేయడం.
రెండో హరిత విప్లవం - 2006
2006లో ప్రధాని మన్మోహన్ సింగ్ రెండో హరిత విప్లవానికి పిలుపునిచ్చారు. స్వామినాథన్ కమిషన్ సూచించిన 5 సిఫారసులకు అదనంగా మరో రెండింటిని ప్రధాన మంత్రి సూచించారు. 1. విత్తనాల వృద్ధికి విజ్ఞాన శాస్త్రం, బయోటెక్నాలజీని ఉపయోగించడం 2. పశుగణాల ఉత్పాదకత పెంచడానికి విజ్ఞానశాస్త్రం ఉపయోగించడం. మొదటి హరిత విప్లవం భూస్వాములకు, పెద్ద రైతులకు ప్రయోజనం చేకూర్చింది. మెట్ట ప్రాంతానికి ప్రాధాన్యత ఇవ్వలేదు. అందుకే రెండో హరిత విప్లవం ఉపాంత రైతులకు, చిన్న రైతులకు లబ్ధి చేకూర్చాలి. రసాయనిక ఎరువుల స్థానంలో జీవ సంబంధ ఎరువులు, క్రిమిసంహారక మందుల స్థానంలో బయో పెస్టిసైడ్స్ను ఉపయోగించాలని ఇందులో సూచించారు. విత్తనాల అభివృద్ధిలో బయోటెక్నాలజీ వాడకాన్ని ఇందులో సూచించారు. తూర్పు భారతదేశంలో పంటల ఉత్పాదకతను పెంచడానికి ప్రాధాన్యతను ఇస్తూ రాష్ట్రీయ కృషి వికాస్ యోజనలో భాగంగా 2010–11లో బ్రింగింగ్ గ్రీన్ రెవల్యూషన్ ఇన్ ఈస్టర్న్ ఇండియాను ప్రారంభించారు.
జాతీయ విధానం - 2007
రైతులపై నియమించిన జాతీయ వ్యవసాయ కమిషన్ సిఫారసులను, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలతో చేసిన సంప్రదింపులను దృష్టిలో పెట్టుకుని 2007లో రైతు లపై జాతీయ విధానాన్ని ప్రకటించారు. రైతులపై పంట ఉత్పత్తి, ఉత్పాదకాలతోపాటు వారి ఆర్థిక సంక్షేమంపై దృష్టి పెట్టాలి. రైతులు బీటీ, ఐటీని ఉపయోగించుకోవడంపై దృష్టి పెట్టాలి. రైతులకు నాణ్యమైన విత్తనాలను, పరపతి, బీమాను అందించాలి.
ఎవర్ గ్రీన్ రెవల్యూషన్
దేశంలో ఆహార ధాన్యాల ఉత్పత్తిని 210 మిలియన్ టన్నుల నుంచి 420 మిలియన్ టన్నుల స్థాయికి పెంచడానికి ఎవర్గ్రీన్ రెవల్యూషన్కు శ్రీకారం చుట్టాలని జాతీయ వ్యవసాయ కమిషన్ అధ్యక్షుడు స్వామినాథన్ పిలుపునిచ్చారు. శాస్త్రీయ సాంకేతిక పద్ధతులతోపాటు సేంద్రీయ వ్యవసాయ పద్ధతులను ప్రోత్సహించాలని సూచించారు.
ట్రై కలర్ రెవల్యూషన్
ప్రధాన మంత్రి నరేంద్ర మోడీ 2014లో త్రివర్ణ విప్లవానికి ప్రాధాన్యత ఇవ్వాలని పేర్కొన్నారు. ప్రోటీన్లు అధికంగా ఉన్న పప్పు ధాన్యాలు, పశుసంపద, సంక్షేమం, సౌరశక్తి, వినియోగంతోపాటు పరిశుభ్రమైన నీరు, మత్స్యకారుల సంక్షేమాలకు ప్రాధాన్యత ఇచ్చారు.
శ్వేత విప్లవం
1970వ దశకంలో నేషనల్ డెయిరీ డెవలప్మెంట్ బోర్డు దీన్ని చేపట్టింది. వర్గీ కురియన్ ఆధ్వర్యంలో శ్వేత విప్లవం విజయవంతమైంది. 1964–65లో ఇంటెన్సివ్ క్యాటల్ డెవలప్మెంట్ ప్రోగ్రాంలో మేలైన పశువులను అందించడంతో పాల ఉత్పత్తి పెరిగింది. 1950–51లో 17 మిలియన్ టన్నులు ఉత్పత్తి చేయగా 2019–20 నాటికి 198.4 మిలియన్ టన్నులకు చేరింది. ప్రపంచంలో భారత్ అతిపెద్ద పాల ఉత్పత్తిదారు. 2019–20లో తలసరి పాల లభ్యత 407 గ్రాములు.
జాతీయ రైతు కమిషన్ - 2004
రైతులకు వ్యవసాయ రంగానికి తగిన కార్యాచరణ ప్రణాళిక రూపొందించేందుకు ఎంఎస్ స్వామినాథన్ అధ్యక్షతన జాతీయ రైతు కమిషన్ 2004లో నియమించారు. భూమి లేని వ్యవసాయ కూలీలను, కౌలుదారులను, ఉపాంత రైతులు, చిన్న రైతులు,
పెద్ద రైతులు, పశుపోషణలో ఉన్న రైతులను రైతులుగా పరిగణించాలని పేర్కొన్నారు. వ్యవసాయ పునరుద్ధరణ కార్యాచరణ ప్రణాళికను ఐదు అంశాల్లో ప్రకటించారు. అవి..
1. భూసారం పెంపొందించడం
2. నీటి సంరక్షణ
3. పరపతి, బీమా సదుపాయాలను కల్పించడం
4. ఉత్పత్తి, ఉత్పత్తి అనంతర కార్యకలాపాలు అనుసంధానం చేయడం
5. ఉత్పత్తిదారుడు పొందే ధరకు, వినియోగదారుడు చెల్లించే ధరకు మధ్య అంతరాన్ని తగ్గించాలి. స్వామినాథన్ సిఫారసులకు అనుగుణంగా ప్రభుత్వం 2006 జూన్ 1న 2006-07 సంవత్సరాన్ని వ్యవసాయ పునరుద్ధరణ సంవత్సరంగా ప్రకటించారు.
ప్రభావం
1966 సంవత్సరం తర్వాత ఆహార ధాన్యాల ఉత్పత్తి ముఖ్యంగా గోధుమల ఉత్పత్తి భారీగా పెరిగింది. అందుకే దేశంలో హరిత విప్లవాన్ని గోధుమ విప్లవమని సంకర జాతి విత్తనాలు, ఎరువులు, క్రిమిసంహారక మందుల విప్లవం అని కూడా పిలుస్తారు. లస్టర్ బ్రౌన్ దీనిని వ్యవసాయ విప్లవం అని పిలిచారు. వీటిలో అత్యధిక పెరుగుదల గోధుమలో కనిపించింది. వరి ఉత్పత్తి హరిత విప్లవం ప్రారంభంలో నెమ్మదిగా పెరిగినప్పటికీ తర్వాత పుంజుకుంది. మూడో ప్రణాళికలో సగటు వరి ఉత్పత్తి 35 మిలియన్ టన్నులు, 11వ ప్రణాళిక నాటికి 106 మిలియన్ టన్నులకు చేరింది. ఇదే కాలంలో గోధుమ 11 నుంచి 93 మిలియన్ టన్నులకు పెరిగింది. వరితోగోధుమ శాతాన్ని పరిశీలిస్తే రోజురోజుకీ పెరుగుతూ వస్తుంది. జొన్న, బాజ్రా, మొక్కజొన్న వంటి ముతక ధాన్యాలు ఉత్పత్తి నెమ్మదిగా పెరిగింది. పప్పు ధాన్యాల విషయానికి వస్తే ఇంచుమించు స్థిరంగానే ఉంది.
హరిత విప్లవం
మెక్సికోలో 1960 తొలి దశకంలో హరిత విప్లవం ప్రారంభమైంది. అమెరికా వ్యవసాయ శాస్త్రవేత్త నార్మన్ బోర్లాంగ్ రాక్ ఫెల్లర్ ఫౌండేషన్ స్కాలర్షిప్ సహకారంతో మెక్సికోలో గోధుమ వంగడాలపై పరిశోధనలు చేశారు. ఫలితంగా అధిక దిగుబడినిచ్చే గోధుమ వంగడాలు రూపొందించారు. అందుకే నార్మన్ బోర్లాంగ్ను ప్రపంచ హరిత విప్లవ పితామహునిగా పిలుస్తారు. ఇలాంటి కృషి భారతదేశంలో ఎం.ఎస్. స్వామినాథన్ ఆధ్వర్యంలో జరగడం వల్ల స్వామినాథన్ భారతదేశ హరిత విప్లవ పితామహునిగా పిలుస్తారు. 1968 జర్మనీలో అంతర్జాతీయ అభివృద్ధి సమావేశంలో వ్యవసాయ ఉత్పత్తిలో వచ్చిన ఈ ఆకస్మిక పెరుగుదలను సూచిస్తూ విలింగ్ ఎస్.గాండ్ హరిత విప్లవం అనే పదాన్ని ఉపయోగించారు. వ్యవసాయ రంగంలో ఉత్పత్తిని పెంచేందుకు అధిక దిగుబడినిచ్చే వంగడాలను ఇతర వ్యవసాయ ఉత్పాదకాలను ఉపయోగించి రైతుల్లో నవచైతన్యం కల్పించి జీవనాధార వ్యవసాయాన్ని పరిశ్రమగా మార్చే మార్పుల సమాహారమే హరిత విప్లవం. ఈ నూతన వ్యవసాయ వ్యూహం ఒక ఉత్పాదకాన్ని వాడటం ద్వారా కాకుండా అనేక ఉత్పదకాలను కలిపి ఉపయోగించడం వల్ల ప్యాకేజీ ప్రోగ్రామ్గా పిలువబడుతున్నది.ఈ నూతన వ్యవసాయ వ్యూహం వల్ల ఆహార ధాన్యాల ఉత్పత్తి గణనీయంగా పెరిగింది. అందుకే దీనిని హరిత విప్లవం అని కూడా అంటారు.
వైట్ రెవల్యూషన్ పాల ఉత్పత్తి
బ్లూ రెవల్యూషన్ చేపల ఉత్పత్తి
రెడ్ రెవల్యూషన్ మాంసం/ టొమాటో
సిల్వర్ రెవల్యూషన్ ఎగ్స్
గ్రే రెవల్యూషన్ ఎరువులు
గోల్డెన్ రెవల్యూషన్ పండ్లు/ ఆపిల్
బ్రౌన్ రెవల్యూషన్ సుగంధ ద్రవ్యాలు
రౌండ్ రెవల్యూషన్ బంగాళాదుంప
పింక్ రెవల్యూషన్ సముద్రపు రొయ్యలు
