పతంజలి పేరు నిత్యావసరాల జాబితాలో ఒకటిగా మారుమోగింది. టూత్పేస్టులు మొదలు సబ్బులు, నూనెలు, బిస్కెట్లు, మేకప్ సామగ్రి.. ఇలా ఇదీ అదీ అని లేకుండా ఫాస్ట్ మూవింగ్ కన్స్యూమర్ గూడ్స్(ఎఫ్ఎంసీజీ) కేటగిరీలో రికార్డు టర్నోవర్ సాధించింది. మొదట్లో ఆయుర్వేద ఉత్పత్తుల అమ్మకాలతో ఆరంభమైంది. యోగా గురువు బాబా రామ్దేవ్ తన ఫ్రెండ్ ఆచార్య బాలకృష్ణతో కలిసి 2009లో ఉత్తరాఖండ్లోని హరిద్వార్లో ప్రారంభించారు. ఆ తర్వాత ఏడాదే దీని బిజినెస్ మాడ్యూల్ మారిపోయింది. ఒక్కసారిగా వ్యాపారం ఊపందుకుంది. క్రమంగా సబ్బులు, షాంపూలు, పేస్టులు, నూడిల్స్ వగైరా వెయ్యికి పైగా ప్రొడక్ట్లను తీసుకొచ్చే స్థాయికి ఎదిగింది. దేశవ్యాప్తంగా ప్రత్యేక స్టోర్లు ఓపెన్ చేయటంతో ఒక వస్తువు కొనడానికి వచ్చేవాళ్లు నాలుగైదు ప్రొడక్ట్లు కొనే ఛాన్స్ వచ్చింది. పతంజలి ఉత్పత్తులకు బాబా రామ్దేవ్ బ్రాండ్ అంబాసిడర్ కాగా, తెర వెనక మొత్తం బాలకృష్ణే చూసుకుంటారు.
ల్యాబ్ నుంచి వచ్చిన ప్రొడక్ట్ని ఓకే చేసి, ప్యాక్ చేసి, మార్కెట్కి తరలించే వరకూ ప్రతిదీ ఆయన కంట్రోల్లోనే జరుగుతుంది. ‘స్వదేశీ సంస్థ’ ముద్రతో ఎఫ్ఎంసీజీ రంగంలో దూసుకెళ్లింది. 2014–15లో దీని టర్నోవర్ రూ.2,000 కోట్లు. రెండేళ్లు గడిచేసరికి 2016–17లో రూ.10,000 కోట్లకు పెరిగింది. 2018–19లో అమ్మకాలను రెట్టింపు చేస్తామని ప్రకటించారు. కానీ, రూ.8,100 కోట్లతోనే సరిపెట్టుకున్నారు. దీంతో పతంజలికి ప్రాబ్లమ్స్ మొదలయ్యాయి.
సేల్స్ తగ్గటానికి కారణాలనేకం
దేశంలో గ్రోత్ రేట్ తగ్గటంతో ఆ ప్రభావం ‘పతంజలి’పైనా పడింది. అయితే ఈ సంస్థ సేల్స్ భారీగా పడిపోవటానికి నెగెటివ్ ఎకానమీతోపాటు సొంత తప్పిదాలూ ఉన్నాయి. సరైన ప్లాన్లు లేకుండా వ్యాపారాన్ని విస్తరించటం; సప్లయి చైన్ సిస్టమ్, బిజినెస్ పద్ధతులు పక్కాగా లేకపోవటం; క్వాలిటీని ఒక్కతీరుగా మెయింటెయిన్ చేయకపోవటం వంటి కారణాల వల్ల ‘పతంజలి’ అమ్మకాలు దెబ్బతిన్నాయని ఎనలిస్టులు అభిప్రాయపడుతున్నారు.
పతంజలి సేల్స్ అర్బన్ ఏరియాల్లో నేలచూపులు చూస్తున్నాయని, రూరల్ ప్రాంతాల్లో మూడో స్థానానికి పరిమితమయ్యాయని గ్లోబల్ కన్జ్యూమర్ రీసెర్చ్ సంస్థ ‘కంతర్ వరల్డ్ ప్యానెల్’ తెలిపింది. ఈ ఏడాది ఏప్రిల్ నాటికి పట్టణాల్లో అమ్మకాలు 2.7 శాతం తగ్గగా పల్లెల్లో నామమాత్రంగా 15.7 శాతమే పెరిగాయి. కిందటేడాది ఈ సేల్స్ అర్బన్ ఏరియాల్లో 21.1 శాతం, రూరల్లో 45.2 శాతం ఉండటం విశేషం. 2018 డిసెంబర్ 31 నాటికి పతంజలి ప్రొడక్ట్ల అమ్మకాల విలువ రూ.4,700 కోట్లు మాత్రమేనని రాయిటర్స్ రిపోర్ట్ తెలిపింది.
ఇతర సంస్థల నుంచి గట్టి పోటీ
ఒక వైపు ఎకానమీ స్లోడౌన్ ప్రభావంతో పతంజలి వ్యాపారం దెబ్బతినగా, మరో వైపు పోటీ సంస్థలు ముందు జాగ్రత్తతో బెటర్ పొజిషన్లో ఉన్నాయి. హిందుస్థాన్ యూనీ లీవర్ (హెచ్యూఎల్) గ్రోత్ ఈ ఏడాది ఫస్ట్ క్వార్టర్లో 5.5 శాతంగా మాత్రమే నమోదైంది. మారికోస్ కంపెనీ సేల్స్ ఈ సంవత్సరం తొలి మూడు నెలల్లో 7 శాతం, డాబర్ ఇండియా అమ్మకాలు 6 శాతం జరిగాయి. అంతమాత్రాన ఇవి పుంజుకున్నాయని చెప్పలేం. ఈ సంస్థల బిజినెస్ గతేడాదితో పోల్చితే సగానికి పైగా పడిపోగా, పతంజలి వ్యాపారం అంతకంటే ఘోరంగా తగ్గిపోయింది.
కనిపించని యాడ్స్
పతంజలి వ్యాపారం దెబ్బతినటం ఆ సంస్థ ప్రచార కార్యక్రమాల్లోనూ స్పష్టంగా కనిపిస్తోంది. గతంలో టీవీలు, రేడియోలు, ప్రింట్ మీడియాలో కంపెనీ ప్రొడక్ట్స్ గురించి విపరీతంగా యాడ్స్ వచ్చేవి. ఇప్పుడు మచ్చుకైనా కనిపించట్లేదు. 2016లో పతంజలి.. ఎఫ్ఎంసీజీ రంగంలో మూడో పెద్ద అడ్వర్టయిజర్. డెట్టాల్ తయారీ సంస్థ రెకిట్ బెంకైజర్ గానీ, యూనీ లీవర్ గానీ పతంజలి తర్వాతే ఉండేవి. ఆమధ్య యాడ్స్ బాగా తగ్గించేసుకుంది. 2018 జూలై నాటికి 11వ స్థానానికి, 2019లో 40వ ర్యాంక్కి పతంజలి పడిపోయినట్లు యాడెక్స్ ఇండియా డేటా చెబుతోంది.
9 నెలలుగా కొత్త ప్రొడక్టే లేదు
పతంజలి ఆయుర్వేద సంస్థ నుంచి గడచిన తొమ్మిది నెలల్లో ఒక్క కొత్త ప్రొడక్టయినా మార్కెట్లోకి దింపలేదు. శిశు కేర్ వంటి బేబీ కేర్ ప్రొడక్ట్స్పై గతంలో ఎన్నడూ లేనంతగా హైప్ క్రియేట్ చేశారు. కానీ మూడు నెలల నుంచి ఇవి మార్కెట్లో లేకుండాపోయాయి. ఆన్లైన్ ప్లాట్ఫామ్స్లో కొందామన్నా స్టాక్ లేదు. పతంజలి స్టోర్లకు రెగ్యులర్గా వచ్చే కస్టమర్లు ఖాళీ చేతులతో వెళ్లిపోవాల్సి వస్తోందని ఢిల్లీ–ఎన్సీఆర్ రీజియన్ నుంచి పెద్దఎత్తున కంప్లయింట్లు వస్తున్నాయి.
ఔట్లెట్ల మూసివేత
ఢిల్లీలోని ఫేమస్ షాపింగ్ ఏరియా(కన్నాట్ ప్లేస్)లో ఉన్న పతంజలి ‘చికిత్సాలయ’కి జనం ఎక్కువగా వచ్చేవాళ్లు. ఈ స్టోర్ బయట రామ్దేవ్ బాబా నవ్వుతూ కనిపించే సైన్ బోర్డ్ స్పెషల్ ఎట్రాక్షన్గా నిలిచేది. ఇప్పుడా స్టోర్ ఓ టొబాకో ఔట్లెట్గా మారిపోయింది. రామ్దేవ్ సైన్బోర్డుని మాత్రం అలాగే ఉంచేశారు!. పతంజలి ప్రొడక్ట్ల సేల్స్ టాప్ రేంజ్లో ఉండే గోల్ మార్కెట్లోని ఒక ఔట్లెట్లో స్టాక్ ఎప్పుడో అయిపోయింది. వాటికి బదులు వేరే కంపెనీల ప్రొడక్ట్స్ వస్తున్నాయి.
మార్కెట్లో పతంజలి ప్రొడక్ట్ల స్టాక్ లేకపోవటంతో ఆ సంస్థ బ్రాండ్ నేమ్ పడిపోతోందని రిటెయిలర్లు ఆవేదన వ్యక్తం చేస్తున్నారు. గతంలో నెలకు రూ.15 వేలు వచ్చే మార్జిన్ ఇప్పుడు నాలుగైదు వేల రూపాయల మార్జిన్తోనే సరిపెట్టుకోవాల్సి వస్తోంది. అది కాస్తా కరెంట్ బిల్లులకు, రెంట్లకే సరిపోవట్లేదని, బిజినెస్ దివాలా తీస్తోందని వ్యాపారులు వాపోతున్నారు. ఆయుర్వేద డాక్టర్కి, నలుగురు స్టాఫ్కి జీతాలు ఇవ్వటానికి అప్పులు చేయాల్సి వస్తోందని, ఈ పరిస్థితుల్లో స్టోర్లు మూసేయటం తప్ప గత్యంతరం లేదని చెబుతున్నారు.
‘రుచి సోయా’తో దశ తిరిగేనా?
పతంజలి ప్రొడక్ట్ల సేల్స్ సంగతి ఎలా ఉన్నా ఆ సంస్థ ‘రుచి సోయా’ అనే మరో సంస్థను సొంతం చేసుకుంది. తద్వారా సోయాబీన్ ఆయిల్స్, ఇతర ఉత్పత్తుల రంగంలో పెద్ద కంపెనీగా ఎదగనుంది. అప్పుల్లో కూరుకుపోయిన ‘రుచి సోయా’కు మ్యానుఫ్యాక్చరింగ్ ప్లాంట్లు పెద్ద సంఖ్యలో ఉన్నాయి. న్యూట్రెలా, మహాకోష్, సన్రిచ్, రుచి స్టార్, రుచి గోల్డ్ వంటి లీడింగ్ బ్రాండ్లు ఆ సంస్థ నుంచి వచ్చినవే. రెండేళ్ల కిందట రూ.9,345 కోట్ల అప్పుల భారంతో ఇది దివాలా తీసింది. ఈ కంపెనీని పతంజలి సంస్థ అదానీ విల్మర్తో పోటీపడి మరీ దక్కించుకుంది. రూ.4,350 కోట్లతో పతంజలి ఇచ్చిన డెట్ రిజల్యూషన్ ప్లాన్కి ‘కమిటీ ఆఫ్ క్రెడిటర్స్’ ఏప్రిల్ 30న ఆమోదం తెలిపారు. నేషనల్ కంపెనీ లా ట్రిబ్యునల్ (ఎన్సీఎల్టీ) కూడా ఈ నెల 6న ఓకే చెప్పింది. ఈ ప్లాన్లో భాగంగా ‘రుచి సోయా’ బాకీలు తీర్చటానికి రూ.3,233.36 కోట్లు, ఈక్విటీ కింద రూ.204.75 కోట్లు, క్రెడిట్ గ్యారెంటీగా సుమారు రూ.12 కోట్లు, క్యాపిటల్ ఎక్స్పెండిచర్ కోసం రూ.115 కోట్లు పతంజలి ఇస్తుంది. బిజినెస్పరంగా డల్గా ఉన్న రామ్దేవ్ బాబా ‘పతంజలి’ దశను ‘రుచి సోయా’ ఎటువైపు తిప్పుతుందో చూడాలి.