దళితోద్యమ నాయకుడు భాగ్యరెడ్డి వర్మ..

నిజాం రాజ్యంలో వెట్టిచాకిరీ, అస్పృశ్యత, దేవదాసీ వ్యవస్థ, బాల్య వివాహాలు తదితర అనేక సమస్యలు ఉండేవి. బాణామతి, చిల్లంగి, చేతబడి చేస్తున్నారనే నెపంతో దళిత స్త్రీలను చిత్రహింసలకు గురిచేసేవారు. మహిళా వ్యవసాయ కూలీలపై లైంగిక దోపిడీ భూస్వామ్య విధానంలో భాగమై ఉండేది. ఇలాంటి పరిస్థితుల్లో నిజాం రాజ్యంలో దళితోద్యమానికి నాయకత్వం వహించాడు భాగ్యరెడ్డి వర్మ. ఎన్నో పాఠశాలలు, సంస్థలను స్థాపించి చైతన్యం తీసుకురావడానికి కృషి చేశారు.

1906లో హైదరాబాద్ రాజ్యంలో దళితుల పట్ల జరుగుతున్న అన్యాయాలను ప్రశ్నిస్తూ అంటరానితనానికి, కుల వివక్షతకు వ్యతిరేకంగా ఆది హిందూ ఉద్యమం ప్రారంభమైంది. ఈ ఆది హిందూ ఉద్యమానికి ఆద్యుడిగా, నిజాం రాజ్యపు దళిత ఉద్యమ పితామహుడిగా భాగ్యరెడ్డి వర్మను పేర్కొంటారు. భాగ్యరెడ్డి వర్మ అసలు పేరు మాదరి భాగయ్య. ఆయన బిరుదుల వర్మ, శివశ్రేష్ట, దళిత పులి, సంఘమాన్య, దళిత వైతాళికుడు. 1913లో ఆర్యసమాజ్ సభ్యుడు బాలాజీ కృష్ణారావు భాగ్యరెడ్డి వర్మకు వర్మ అనే బిరుదును ఇచ్చి ఆర్యసమాజ్లో సభ్యత్వం ఇచ్చాడు.

1921, మార్చిలో ఆది ఆంధ్ర సమావేశంలో వర్మకు సంఘమాన్య బిరుదును ఇచ్చారు. హైదరాబాద్లో ధర్మవీర్ నాయక్ ఆధ్వర్యంలో జరిగిన సభలో భాగ్యరెడ్డి వర్మకు శివశ్రేష్ట అనే బిరుదునిచ్చారు. 1917, విజయవాడలో జరిగిన ప్రథమ ప్రాదేశిక పంచమ సదస్సులో భాగ్యరెడ్డి వర్మ పంచమ అనే పదాన్ని తిరస్కరించాలని కోరాడు. ఫలితంగా ఆ సదస్సును ఆది ఆంధ్ర ప్రథమ సమావేశంగా ప్రకటించారు.

ఈ సదస్సులో భాగ్యరెడ్డి వర్మ దళితులు భారతదేశ మూల వారసులని, వారి ఆది ఆంధ్రులు లేదా ఆది హిందువులుగా పిలవాలని వర్మ పేర్కొన్నారు. అప్పటి నుంచి హైదరాబాద్లో ఆది హిందూ ఉద్యమం, ఆంధ్ర లో ఆది ఆంధ్రోద్యమం పేరుతో ఆది హిందూ ఉద్యమం ప్రారంభమైంది. భాగ్యరెడ్డి వర్మ ఆంధ్రలో ఆది ఆంధ్ర ఉద్యమం పేరుతో ప్రాంతీయ సదస్సును నిర్వహించారు. భాగ్యరెడ్డి వర్మ ఆది హిందూ లైబ్రరీని స్థాపించారు.

స్థాపించిన సంస్థలు

1906లో హైదరాబాద్లో జగన్ మిత్ర మండలిని స్థాపించారు. ఇది తెలంగాణలో స్థాపించిన తొలి దళిత సంస్థగా పేర్కొంటారు. ఈ మండలిలో సహపంక్తి భోజనాలు, మాల జంగాలతో హరికథలు చెప్పించేవారు. జగన్ మిత్ర మండలిని 1911లో మన్య సంఘంగా స్థాపించారు. మన్య సంఘాన్ని 1922లో ఆది హిందూ సోషల్ సర్వీస్ లీగ్గా మార్చాడు.
జగన్ మిత్ర మండలికి అనుబంధంగా 1910లో వైదిక ధర్మ ప్రచారిణి సభ అనే ప్రచురణ సంస్థను స్థాపించి ఆది హిందువులు, ఇతర ప్రజలను చైతన్యవంతులను చేయడానికి చిన్న పుస్తకాలను, కరపత్రాలు ముద్రించేవాడు.
భాగ్యరెడ్డి వర్మ 1912లో స్వస్థిక్ దళ్ స్వచ్ఛంద ఆరోగ్య సేవాదళం ఏర్పాటు చేశారు.
భాగ్యరెడ్డి వర్మ, రాయ్ బాలముకుంద్ ఆధ్వర్యంలో 1913లో హ్యుమానిటేరియన్ లీగ్ను ఏర్పాటు చేయగా, తర్వాత కాలంలో జీవరక్ష జ్ఙాన ప్రచార మండలిగా మారింది.
భాగ్యరెడ్డి వర్మ 1914లో రెసిడెన్సీ బజార్ దగ్గర ఉన్న బ్రహ్మ సమాజాన్ని స్థాపించాడు.
1915లో విశ్వగృహ పరిచారిక సమ్మేళనాన్ని భాగ్యరెడ్డి వర్మ స్థాపించారు. ఈ సంఘం ఇంటివారి సమస్యల గురించి పనిచేసింది.
1915లో సంఘ సంస్కార నాటక మండలిని స్థాపించి హరిజనులతో నాటకాలు వేయించాడు.
1936లో భాగ్యనగర్ అనే పత్రికను స్థాపించి విజ్ఙానాన్ని అందించాడు. 1937లో ఆది హిందూ మాసపత్రికగా మారింది.
1925లో భాగ్యరెడ్డి వర్మ ఆది హిందువులు రూపొందించిన చిత్ర పటాలు శిల్పాల ప్రదర్శన హైదరాబాద్లోని రెసిడెన్సీ బజార్లో నిర్వహించాడు. చాదర్ఘాట్లో డొమెస్టిక్ సమావేశాన్ని నిర్వహించాడు.
1925లో హైదరాబాద్లో ప్లేగు, కలరా వ్యాధులు వ్యాపించినప్పుడు ఈ సంస్థల ద్వారా సేవలు చేశాడు. గాంధీజీ, సరోజినీ నాయుడు నుంచి ప్రశంసలు అందుకున్నాడు.

పంచమ పదం తొలగింపు

భాగ్యరెడ్డి వర్మ హిందువుల్లో దళితులు భాగం కాదని భావించారు. ఈయన నిరంతర కృషికి మద్రాస్ ప్రభుత్వం స్పందించి 1922, మార్చి 25న జీవో 817ను విడుదల చేసింది. మద్రాస్ శాసన మండలి తీర్మానం చేస్తూ దక్షిణ భారతాన నివసించే ప్రాచీన జాతులు, పంచమ, పరములుగా పిలవడం మానేయాలని, ఆ పదాలను రికార్డుల నుంచి తొలగించాలని, మద్రాస్ ప్రాంతాల్లో ఆది ద్రావిడ, తెలుగు ప్రాంతాల్లో ఆది ఆంధ్రులుగా పిలవాలని స్పష్టం చేసింది. భాగ్యరెడ్డి వర్మ కృషి వల్ల నిజాం ప్రభుత్వంలో 1931 జనాభా లెక్కల్లో తొలిసారిగా అంటరాని వర్గాల (మాదిగ, మాల, థేర, చమార్)ను ఆది హిందువులుగా పేర్కొంది.

సంస్థల ఏర్పాటు

భాగ్యరెడ్డి వర్మ దళితులతోపాటు బహుజనులను కలుపుకునే ప్రథమ ప్రయత్నం చేశాడు. ఇందులో భాగంగా సింగం సీతారాం ఆధ్వర్యంలో యాదవ సంఘం, దుర్గయ్య అధ్యక్షతన శబరి సంఘం, హనుమాన్సింగ్ అధ్యక్షతన పార్సీ సంఘాలను ఏర్పాటు చేశాడు. భాగ్యరెడ్డి వర్మ ఆధ్వర్యంలో 1925లో ఆది హిందూ సభ జరిగింది. ఈ సభకు సుబేదారు సాయన్న అధ్యక్షత వహించాడు. 1925లో భాగ్యరెడ్డి వర్మ గుంటిమల్ల రామప్ప ఆధ్వర్యంలో మాతంగి(మాదిగ) జనసభ ఏర్పాటు చేశాడు. 1927, మార్చిలో మల్లేపల్లిలో భాగ్యరెడ్డి వర్మ అధ్యక్షతన మాతంగి సభ జరిగింది.

ఈ సభలో కల్లు, సారాలకు వ్యతిరేకంగా తీర్మానం చేశారు. మాదిగల హక్కుల సాధనకు సికింద్రాబాద్ కేంద్రంగా ఎన్ఆర్ బాబయ్య ఆధ్వర్యంలో ఉత్సవాలు జరిగాయి. 1930 దశాబ్దంలో మాదిగ కులస్తులు సుబేదారు సాయన్న, సుంకం అచ్చులు తదితరుల నాయకత్వంలో అరుంధతీయ మహాసభ ఏర్పడింది. అరుంధతీయుల్లో చైతన్యం కోసం 1937లో జాంబవర్ణ సేవా సమితి ఏర్పడింది. ఇది దళితుల అభ్యున్నతికి పాటుపడింది. 1931, జులై 10న జరిగిన ఆది హిందూ ధార్మిక సభలో అంటరాని కులాల మధ్య సయోధ్యకు భాగ్యరెడ్డి పిలుపునిచ్చాడు.

భాగ్యరెడ్డి - గాంధీజీ

1917, డిసెంబర్ 15న కలకత్తాలో ఎన్జీ వెల్లింకర్ అధ్యక్షతన జరిగిన దివ్య జ్ఙాన సదస్సులో భాగ్యరెడ్డి వర్మ పాల్గొన్నారు. అదే సమయంలో కలకత్తాలో కాంగ్రెస్ సమావేశాలు జరుగుతుండగా అంటరాని వర్గాల చైతన్యంపై భాగ్యరెడ్డి వర్మ ప్రసంగించాలని ఆ సభ అధ్యక్షులు ప్రపుల్ల చంద్రరాయ్ ఆహ్వానించాడు. భాగ్యరెడ్డి ప్రసంగించేటప్పుడు గాంధీజీ ఆ సమావేశంలోనే ఉన్నారు. 1929, ఏప్రిల్లో గాంధీజీ హైదరాబాద్లో పర్యటించారు.

ఈ సమయంలో వర్మతో కలిసి ఆది హిందూ పాఠశాలలు, ఆది హిందూ సోషల్ సర్వీస్ లీగ్ ప్రాంగణాన్ని సందర్శించారు. భాగ్యరెడ్డి వర్మ చాదర్ఘాట్లోని విక్టరీ ప్లే గ్రౌండ్లో ఏర్పాటు చేసిన సభలో గాంధీజీ పాల్గొని అంటరానితనాన్ని ఆచరించడం పాపం, హిందూ మతానికి మచ్చ అని హిందువులను హెచ్చరించాడు. వర్మ కృషి వల్ల గోవధను నిజాం ప్రభుత్వం నిషేధించినందుకు మహాత్మా గాంధీ నిజాం ప్రభుత్వాన్ని అభినందించారు.

భాగ్యరెడ్డి - ఆంధ్రమహాసభ

1930లో జోగిపేటలో జరిగిన మొదటి ఆంధ్రమహాసభ సమావేశంలో భాగ్యరెడ్డి వర్మ పాల్గొని అంటరానితనాన్ని విడనాడాలని ప్రతిపాదించాడు. హైదరాబాద్లో జరిగిన ఆంధ్రమహాసభలో పాల్గొని ప్రసంగించాడు. 1934లో ఖమ్మంలో జరిగిన సమావేశాలకు పంపిన సందేశంలో సర్పాలను, చీమలను, జంతువులను ప్రేమించే అగ్రకులాలు అస్పృశ్యులను దూరంగా తొలగమంటారు. ఇది ఏమి న్యాయమని ప్రశ్నించడమేగాక, పురాణాలు, ఇతిహాసాల్లో ఖ్యాతినొందిన దళితుల ప్రస్తావనతో వారి ఔన్నత్యాన్ని చాటి చెప్పారు. భాగ్యరెడ్డి వర్మ ఆధ్వర్యంలో 1921 నుంచి 1924 వరకు ప్రాంతీయ ఆది హిందూ మహాసభలు జరిగాయి.

రఘు దేపాక
సమగ్ర తెలంగాణ
పుస్తక రచయిత