మహారాష్ట్రలోని అన్ని పొలిటికల్ పార్టీల లీడర్లూ తమ ప్రసంగాల్లో ‘రాష్ట్ర ప్రజలంతా (12 కోట్ల మందీ) మా కుటుంబ సభ్యులే’ అంటుంటారు. వాళ్లు అలా చెప్పటంలో ఆశ్చర్యమేమీ లేదు. ఎందుకంటే మహారాష్ట్రలో రాజకీయాలు ఎప్పుడూ కొన్ని ఫ్యామిలీస్ చుట్టూనే తిరుగుతుంటాయి. కాబట్టి ‘కుటుంబం’ అనే మాటను పదే పదే పలకటం ఆ నేతలకు ఎంతో ఇష్టం. కొన్ని వంశాల్లో ఇప్పుడు నాలుగో తరం నాయకులు పాలిటిక్స్ని శాసిస్తుండగా, కొన్ని కుటుంబాల్లో థర్డ్ జనరేషన్, మరికొన్నింటిలో రెండో తరంవాళ్లు చక్రం తిప్పుతున్నారు.
ఏ జిల్లాకు వెళ్లినా..
మహారాష్ట్రలో మొత్తం 36 జిల్లాలున్నాయి. ఏ జిల్లాకు వెళ్లినా వారసత్వ రాజకీయాలే కనిపిస్తాయి. స్థానికంగా ఉండే కొద్ది కుటుంబాలే యాక్టివ్గా వ్యవహరిస్తుంటాయి. ఇది ఒకటో రెండో పార్టీలకు పరిమితం కాలేదు. అన్ని పార్టీల్లోనూ ఇదే తీరు. కొందరు లీడర్లు రాష్ట్రవ్యాప్తంగానూ, మరికొందరు ప్రాంతాల వారీగానూ పాలిటిక్స్ని ప్రభావితం చేస్తున్నారు. చాలామంది నాయకులు సొంత పలుకుబడి సాధించి జనానికి దగ్గరవుతున్నారు. కొంతమంది మాత్రం తమ ఫ్యామిలీ పేరో, ఇంటి పేరో చెప్పుకొని పైకొస్తున్నారు.
‘రాజ’ కుటుంబాలు..
ఈ ఫ్యామిలీలతోపాటు మరికొన్ని కుటుంబాలుకూడా వారసత్వ రాజకీయాలు చేస్తున్నాయి. ముఖ్యంగా శివాజీ వారసత్వంగల ఛత్రపతీలు ముందంజలో ఉన్నారు. వారిలో ప్రధానంగా రెండు రాయల్ ఫ్యామిలీలు ఉన్నాయి. ఒకటి.. సతారా. రెండు.. కొల్హాపూర్. వీటికితోడు ఫల్తాన్ రాజ కుటుంబీకులూ పాలిటిక్స్లో పవర్ చూపిస్తున్నారు. ఛత్రపతి శివాజీ మహరాజ్(సతారా) వంశంలోని 13వ తరానికి చెందినవాడైన ఛత్రపతి ఉదయన్రాజే భోసలే ఎన్సీపీ ఎంపీగా ఉన్నారు. ఇదే ఫ్యామిలీలోని శివేంద్ర రాజే భోసలే ఎమ్మెల్సీగా, ఛత్రపతి శంభాజీ రాజే (కొల్హాపూర్) ఎంపీగా, ఛత్రపతి శివాజీ మొదటి భార్య రాణీ సయీబాయ్ నింబాల్కర్ వారసత్వంగల రామ్రాజే నాయక్ నింబాల్కర్ మహారాష్ట్ర లెజిస్లేటివ్ కౌన్సిల్ చైర్మన్గా ఉన్నారు.
అంబేద్కర్ ఫ్యామిలీ..
రాజ్యాంగ నిర్మాత బీఆర్ అంబేద్కర్ కుటుంబీకుల్లోనూ ఫేమస్ పొలిటీషియన్లు ఉన్నారు. అంబేద్కర్ కొడుకు యశ్వంత్ గతంలో ఎమ్మెల్సీగా చేశారు. ఆయన కొడుకు ప్రకాశ్ అంబేద్కర్ మాజీ ఎంపీ కాగా, మరో కొడుకు ఆనంద్రాజ్.. రిపబ్లికన్ సేన ప్రెసిడెంట్గా ఉన్నారు. అంబేద్కర్ ఫ్యామిలీకి అల్లుడైన సివిల్ రైట్స్ యాక్టివిస్ట్ ప్రొఫెసర్ ఆనంద్ తెల్తుంబ్డే.. రెండున్నరేళ్ల కిందట కొరెగావ్–భీమా అల్లర్లతో సంబంధం ఉందనే ఆరోపణలతో అరెస్ట్ అవటం సంచలనం సృష్టించింది.
సంగ్లీలో పాటిల్ ఫ్యామిలీ
సంగ్లీ ప్రాంతం నుంచి పాటిల్ ఫ్యామిలీ ప్రాతినిధ్యం వహిస్తోంది. ఈ కుటుంబం నుంచి చాలామంది లీడర్లు ఎదిగారు. ఇందిరా గాంధీ బతికున్న రోజుల్లో వసంతదాదా పాటిల్ ఫ్యామిలీకి రాష్ట్ర రాజకీయాల్లో తిరుగుండేది కాదు. పాటిల్ మహారాష్ట్రకు ముఖ్యమంత్రిగా పనిచేశారు. ఆయన రెండో భార్య శాలినీ తాయ్ పాటిల్ 80ల్లో లోక్సభకు సంగ్లీ నుంచి ఎన్నికయ్యారు. ఆ తర్వాత కోరేగావ్, సతారాల నుంచి అసెంబ్లీకి రెండుసార్లు ప్రాతినిధ్యం వహించారు. వసంతదాదా కొడుకు ప్రకాశ్ బాపు పాటిల్ 1984, 89, 91, 99, 2001ల్లో సంగ్లీ నుంచి లోక్సభకు గెలిచారు. ఆయన మరణంతో పెద్ద కొడుకు ప్రతీక్ పాటిల్ అదే స్థానంలో ఎంపీగా గెలిచి, మన్మోహన్ కేబినెట్లో బొగ్గు శాఖ సహాయ మంత్రిగా పనిచేశారు. చిన్న కొడుకు విశాల్ పాటిల్ ప్రస్తుతం ‘షేట్కారి స్వాభిమాన్ సంఘటన్’ తరఫున శాసన సభ ఎన్నికల్లో పోటీచేస్తున్నారు.
ఇదే ఫ్యామిలీలోని మరో శాఖ రావుసాహెబ్ రామారావు (ఆర్.ఆర్.) పాటిల్ కుటుంబం. ఆయన ఎన్సీపీ తరఫున డిప్యూటీ సీఎంగా చేశారు. పాటిల్ 2015లో చనిపోవడంతో భార్య సుమన్ టాస్గావ్ నుంచి బైఎలక్షన్లో ఎమ్మెల్యేగా ఎన్నికయ్యారు. పెద్ద కూతురు స్మిత యూత్ యాక్టివిస్ట్గా చురుగ్గా ఉన్నారు.పాటిల్ ఫ్యామిలీకే చెందిన విజయ్ సింహ్ మొహితె–పాటిల్… శరద్ పవార్కి అత్యంత నమ్మకస్తుడు. గతంలో డిప్యూటీ సీఎంగా పనిచేశారు. ఆయన కొడుకు రంజిత్ సింగ్ గతంలో ఒకసారి రాజ్యసభకు, మరోసారి లోక్సభకు ప్రాతినిధ్యం వహించారు. రీసెంట్గా బీజేపీలో చేరారు.
ముండే, మహాజన్ల వారసులు
బీజేపీ ట్రబుల్ షూటర్లుగా పేరుబడ్డ గోపీనాథ్ ముండే, ప్రమోద్ మహాజన్ల వారసులు అటు కేంద్రంలోనూ, ఇటు రాష్ట్రంలోనూకూడా చురుగ్గా ఉన్నారు. ప్రమోద్ మహాజన్ గతంలో లోక్సభ, రాజ్యసభల్లో సభ్యుడిగా ఉన్నారు. వాజ్పేయి కేబినెట్లో రక్షణ, పార్లమెంటరీ అఫైర్స్, కమ్యూనికేషన్స్ అండ్ ఐటి శాఖలు నిర్వహించారు.మహాజన్ హత్యకు గురి కావడంతో, ఆయన కుమార్తె పూనమ్ మహాజన్ రాజకీయాల్లో ప్రవేశించారు. 2009లో అసెంబ్లీకి పోటీ చేసి ఓడిపోయినా, పార్టీలో ఆమెను బాగా ఎంకరేజ్ చేశారు.కాంగ్రెస్కి గట్టి సీటయిన ముంబై నార్త్ సెంట్రల్ నుంచి 2014, 2019 ఎన్నికల్లో వరుసగా లోక్సభకు ఎన్నికయ్యారు.
మహాజన్ సోదరి ప్రద్న్యను గోపీనాథ్ ముండే పెళ్లాడారు. ముండే రాష్ట్ర రాజకీయాల్లో డిప్యూటీ సీఎంగా పనిచేసి, ఆ తర్వాత బీడ్ సీటు నుంచి 2009, 2014ల్లో లోక్సభకు ఎన్నికయ్యారు. మోడీ కేబినెట్లో పంచాయతీరాజ్, గ్రామీణాభివృద్ధి శాఖల మంత్రిగా ఉంటూ, రోడ్డు ప్రమాదంలో చనిపోయారు. ఆయనకు ముగ్గురూ కూతుళ్లే. బై ఎలక్షన్లోనూ, 2019 ఎన్నికల్లోనూ ముండే కూతురు ప్రీతం బీడ్ నుంచి ఎన్నికయ్యారు. మరో కూతురు పంకజ ముండే పాల్వే మహారాష్ట్ర రాజకీయాల్లో ఉన్నారు. పర్లి నుంచి అసెంబ్లీకి ఎన్నికై ఫడ్నవీస్ కేబినెట్లో గ్రామీణ, మహిళా శిశు సంక్షేమ మంత్రిగా పనిచేస్తున్నారు. ముండే సోదరుడి కొడుకు ధనంజయ్ ముండే ఎన్సీపీలో ఉన్నారు. ప్రస్తుతం మహారాష్ట్ర లెజిస్లేటివ్ కౌన్సిల్లో అపొజిషన్ లీడర్గా వ్యవహరిస్తున్నారు.
నాందేడ్లో చవాన్ల వేదం
నాందేడ్ ఏరియాలో చవాన్లు చెప్పిందే వేదం. ఈ ఫ్యామిలీ నుంచి ముగ్గురు మహారాష్ట్రకు సీఎంలుగా పనిచేశారు. శంకర్రావు చవాన్ (1975–77, 86–88) రెండు సార్లు, అశోక్ చవాన్ (2008–2010), పృథ్వీరాజ్ చవాన్ (2010–14) ఒక్కొక్కసారి సీఎం పదవిని చేపట్టారు. ఎస్.బి.చవాన్ కేంద్రంలో హోం, ఫైనాన్స్ వంటి కీలక పదవులు చేపట్టారు. చవాన్ కుటుంబానికి చెందిన మరో నాయకుడు దాజిసాహెబ్ చవాన్. ఆయన 16 ఏళ్లపాటు ఎంపీగా ఎన్నికై, కేంద్ర కేబినెట్లో రక్షణ శాఖకు డిప్యూటీ మంత్రిగా పనిచేశారు. దాజీసాహెబ్ భార్య ప్రేమలతకూడా ఎంపీగా గెలిచారు. వీరి కొడుకే పృథ్వీరాజ్ చవాన్.
ఠాక్రే కుటుంబం నుండి మరో ఇద్దరు
ఠాక్రే కుటుంబంలో మరో ఇద్దరు రమేశ్ ఠాక్రే, షాలినీ ఠాక్రే కూడా పాలిటిక్స్లో చురుకుగా ఉన్నారు. రమేశ్ ఠాక్రే.. బాల్ ఠాక్రే రెండో తమ్ముడు కాగా, షాలినీ ఠాక్రే.. ఎంఎన్ఎస్ చీఫ్ రాజ్ ఠాక్రే కజిన్ జితేంద్ర భార్య. ప్రస్తుతం ఎంఎన్ఎస్ జనరల్ సెక్రెటరీగా ఉన్నారు. ఠాక్రే ఫ్యామిలీ నుంచి రాజకీయాల్లోకి వచ్చిన మొదటి మహిళ షాలిని.
బీజేపీ..
రాష్ట్రంలో బీజేపీ–శివసేన కూటమి పవర్లో ఉంది. బీజేపీ నేత దేవేంద్ర ఫడ్నవీస్ 44 ఏళ్లకే ముఖ్యమంత్రి అయ్యారు. శరద్ పవార్ తర్వాత చిన్న వయసులోనే సీఎం సీటులో కూర్చున్న ఘనత దేవేంద్రదే. ఆయనెవరో కాదు… జన సంఘ్ సీనియర్ లీడర్ గంగాధర్రావ్ ఫడ్నవీస్ కొడుకు. దేవేంద్ర దగ్గర బంధువు శోభా ఫడ్నవీస్ కూడా ఎమ్మెల్సీగా, రాష్ట్ర మంత్రిగా చేశారు.
కాంగ్రెస్ పార్టీలో..
మహారాష్ట్రలో ఎక్కువ కాలం కాంగ్రెస్ పార్టీనే పవర్లో ఉంది. అందులో మెజారిటీగా విఖే–పాటిల్ ఫ్యామిలీ డామినేషన్ ఉండేది. ఇప్పుడు ఆ కుటుంబంలోని నాలుగో తరం హవా నడుస్తోంది. అహ్మద్నగర్ జిల్లాకు చెందిన ఈ ఫ్యామిలీకి గొప్ప చరిత్రే ఉంది. ఆసియాలో తొలిసారిగా కో–ఆపరేటివ్ షుగర్ ఫ్యాక్టరీ పెట్టిన కుటుంబం అది. విఠల్రావ్ విఖే–పాటిల్ నెలకొల్పారు. ఆయన కొడుకు ఏక్నాథ్ రావ్ అలియాస్ బాలాసాహెబ్ విఖే–పాటిల్ ఏడుసార్లు కోపర్గావ్ నియోజకవర్గం నుంచి లోక్సభకు ఎన్నికయ్యారు. ఆయన ఆరుసార్లు కాంగ్రెస్ తరఫున, ఒకే ఒక్కసారి శివసేన టికెట్తోనూ పోటీ చేసి గెలిచారు. వాజ్పేయి మినిస్ట్రీలో ఫైనాన్స్ సహాయ మంత్రిగా, భారీ పరిశ్రమల మంత్రిగా పనిచేశారు. 2004లో మరలా కాంగ్రెస్ పార్టీలోకి ప్రవేశించి, ఎంపీగా గెలిచారు. కాగా, బాలా సాహెబ్కు ముగ్గురు కుమారులు (రాధాకృష్ణ, రాజేంద్ర, అశోక్) ఉన్నారు. వీరిలో రాధాకృష్ణ ఒక్కరే రాష్ట్ర రాజకీయాల్లో పవర్ఫుల్గా కొనసాగుతున్నారు. గతంలో కాంగ్రెస్ పార్టీ రాష్ట్ర ప్రభుత్వంలో మంత్రిగా, ప్రతిపక్ష నేతగా పనిచేశారు. ఈ ఏడాది జూలైలో బీజేపీలో చేరి ఫడ్నవీస్ కేబినెట్లో మంత్రి పదవి దక్కించుకున్నారు. రాధాకృష్ణ కొడుకు సుజయ్ ఇప్పుడిప్పుడే పాలిటిక్స్లో తనకంటూ ఒక గుర్తింపు తెచ్చుకోవటానికి ప్రయత్నిస్తున్నాడు. అశోక్ కూతురు నీలా విఖే–పాటిల్ స్వీడన్ ప్రధానమంత్రి స్టీఫెన్ లాఫ్వెన్కి పొలిటికల్ అడ్వైజర్గా ఉన్నారు.
శివసేన..
బీజేపీ మిత్రపక్షం శివసేనకి బాల్ ఠాక్రే ఫౌండర్. ఆ పార్టీ ఇప్పుడు ఠాక్రే ఫ్యామిలీలోని రెండో తరం చేతుల్లో ఉంది. బాల్ ఠాక్రే కొడుకు ఉద్ధవ్ ఠాక్రే ప్రస్తుతం శివసేన చీఫ్గా ఉన్నారు. ఉద్ధవ్ కొడుకు ఆదిత్య ఠాక్రే అసెంబ్లీ ఎన్నికల్లో పోటీకి రెడీ అయ్యారు. పార్టీ పగ్గాలు భవిష్యత్లో ఆదిత్య చేపట్టే ఛాన్స్ ఉంది.
నవనిర్మాణ సేన
బాల్ ఠాక్రే చిన్న తమ్ముడి (శ్రీకాంత్ ఠాక్రే) కొడుకైన రాజ్ఠాక్రే.. మహారాష్ట్ర నవ నిర్మాణ సేన (ఎంఎన్ఎస్) నడుపుతున్నారు. రాజ్ని ఒకప్పుడు బాల్ ఠాక్రే వారసుడిగా శివసైనికులు భావించేవారు. అయితే, ఉద్ధవ్ ఠాక్రే ప్రవేశంతో రాజ్ ఎంఎన్ఎస్ పేరిట వేరు కుంపటి పెట్టుకున్నారు. రాజ్ఠాక్రే కొడుకు అమిత్ ఠాక్రే తండ్రి బాటలోనే పయనిస్తున్నారు.
దేవ్రా (కాంగ్రెస్)
ముంబైకి చెందిన మురళీ దేవ్రా మాజీ కేంద్ర మంత్రి. ఆయన కుమారుడు మిలింద్ దేవ్రా మాజీ కేంద్ర సహాయ మంత్రి, ఎంపీ. ప్రస్తుతం ముంబై కాంగ్రెస్ ప్రెసిడెంట్. రాహుల్ గాంధీకి అత్యంత సన్నిహితుడు. ఏఐసీసీ ప్రెసిడెంట్ పదవికి రాహుల్ గాంధీ రాజీనామా చేసిన సమయంలో పార్టీ చీఫ్ పోస్టుకు మిలింద్ పేరు తెరపైకి వచ్చింది.
దేశ్ముఖ్ (కాంగ్రెస్)
లాతూర్ ప్రాంతం దేశ్ముఖ్ల ఫ్యామిలీ పాలిటిక్స్కి కేంద్రంగా ఉంటోంది. గతంలో విలాస్రావ్ దేశ్ముఖ్ ముఖ్యమంత్రిగా, కేంద్ర మంత్రిగా పనిచేశారు. ఆయన కొడుకు అమిత్ దేశ్ముఖ్ ఏఐసీసీ సెక్రెటరీగా వ్యవహరించారు. విలాస్రావ్ చిన్న తమ్ముడు దిలీప్రావ్ ఎమ్మెల్సీగా ఉన్నారు. వీరు మహారాష్ట్ర రాజకీయాల్లో యాక్టివ్గా ఉన్నారు.
షిండే (కాంగ్రెస్)
షోలాపూర్కి చెందిన మాజీ పోలీస్ అధికారి.రాష్ట్రంలో, కేంద్రంలో కాంగ్రెస్లో కీలక బాధ్యతలు వహించారు. 2003–04 మధ్య మహారాష్ట్ర సీఎంగా, ఆ తర్వాత ఉమ్మడి ఏపీ గవర్నర్గా, మన్మోహన్ కేబినెట్లో పవర్, హోం శాఖల మంత్రిగా పనిచేశారు. షిండే పెద్ద కూతురు ప్రీతి షిండే ప్రస్తుతం షోలాపూర్ సిటీ సెంట్రల్ నుంచి ఎమ్మెల్యేగా ఉన్నారు.
అంతూలే (కాంగ్రెస్)
రాయ్గఢ్ ఏరియాలో బలమైన నేత అబ్దుల్ రెహ్మాన్ అంతూలే. రాష్ట్రానికి తొలి ముస్లిం ముఖ్యమంత్రిగా ఆయన రికార్డ్ సృష్టించారు. కేంద్ర మంత్రిగా కూడా చేశారు. ఆయన రాజకీయ వారసత్వాన్ని కొడుకు నవేద్, అల్లుడు ముస్తాక్ కొనసాగిస్తున్నారు. అల్లుడు కాంగ్రెస్లోనే కంటిన్యూ అవుతుంటే, కొడుకు నవేద్ మాత్రం శివసేనలో ఉన్నారు.
రాణే (ఎంఎస్పీ)
మహారాష్ట్రలోని సింధుదుర్గ్ ప్రాంతంలో నారాయణ రాణే పేరున్న నేత. శివసేన తరఫున ముఖ్యమంత్రి అయ్యారు. ఈమధ్యనే మహారాష్ట్ర స్వాభిమాన్ పార్టీ పెట్టారు. నారాయణ రాణే కొడుకు నితేశ్ కాంకావ్లి నుంచి ఎమ్మెల్యేగా ఉండగా, మరో కొడుకు నీలేశ్ రాణే రత్నగిరి–సింధుదుర్గ్ నుంచి 2009లో ఎంపీగా పోటీ చేసి గెలిచారు.
భుజ్బల్ (ఎన్సీపీ)
నాసిక్లో భుజ్బల్ కుటుంబం పాలిటిక్స్ని ప్రభావితం చేస్తోంది. ఛగన్ భుజ్బల్ ఎన్సీపీ తరఫున డిప్యూటీ సీఎంగా చేశారు. ఆయన బలహీన వర్గాల నాయకుడిగా పేరు తెచ్చుకున్నారు. ఆయన కొడుకు పంకజ్ ఎమ్మెల్సీగా ఉన్నారు. అదే కుటుంబానికి చెందిన సమీర్ మగన్ భుజ్బల్ గతంలో లోక్సభకు ఎన్నికయ్యారు.
సునీల్ దత్–నర్గీస్ ఫ్యామిలీ
పాపులర్ బాలీవుడ్ యాక్టర్ సునీల్దత్ కుటుంబం ముంబై మహా నగరం వరకే పరిమితమై పనిచేస్తోంది. 1984 నుంచి 2005 వరకు అయిదుసార్లు వాయవ్య ముంబై నియోజకవర్గం నుంచి సునీల్ దత్ లోక్సభకు ఎన్నికయ్యారు. అంతకుముందు ఆయన భార్య, ప్రఖ్యాత నటి నర్గీస్ రాజ్యసభ సభ్యురాలిగా ఉన్నారు. సునీల్ దత్ కేంద్ర మంత్రిగా ఉంటూ చనిపోవడంతో బై ఎలక్షన్లో ఆయన కూతురు ప్రియా దత్ ఎన్నికయ్యారు. నియోజకవర్గాల పునర్విభజనలో ముంబై నార్త్ వెస్ట్ పేరు ముంబై నార్త్ సెంట్రల్గా మారింది. 2009లో రెండోసారి ప్రియా దత్ నెగ్గారు. ఆ తర్వాత రెండుసార్లు వరుసగా ఓడిపోయారు.
సునీల్ దత్–నర్గీస్ల ఒక్కగానొక్క కొడుకు సంజయ్ దత్. తల్లిదండ్రుల సినీ వారసుడిగా సంజయ్ సక్సెస్ అయ్యాడుగానీ, వాళ్ల రాజకీయ వారసత్వం ఇంకా అందుకోలేదు. గతంలో సమాజ్వాది పార్టీ (ఎస్పీ) తరఫున లక్నో నుంచి లోక్సభకు పోటీ చేయాలనుకున్నా కోర్టు ఆంక్షలవల్ల వీలు కాలేదు. అప్పటికే సంజయ్ ఆయుధాల చట్టం కింద జైలుశిక్షకు గురయ్యాడు. ఈమధ్యనే బీజేపీ మిత్రపక్షమైన రాష్ట్రీయ సమాజ్ పక్ష (ఆర్ఎస్పీ)లో చేరారు. అసెంబ్లీ ఎన్నికల్లో పోటీ చేస్తారని ఊహాగానాలున్నాయి.
