ఫజల్ – ఇ – హుసేన్ పంజాబీ ఫ్యామిలీలో పుట్టారు. ఆయన రెండు యూనివర్సిటీల నుంచి పట్టా పొందారు. వాటిలో ఒకటి పంజాబ్ యూనివర్సిటీ. రెండోది కేం బ్రిడ్జి. తర్వాత ‘బార్’ పిలుపునందుకుని పంజాబ్లో ప్రాక్టీస్ పెట్టారు. చాలా సంవత్సరాలపాటు పంజాబ్ యూనివర్సిటీ సెనేట్, సిండికేట్ రెండింట్లో సభ్యుడిగా ఉన్నారు. లెజిస్లేటివ్ ఆఫ్ కౌన్సిల్లో యూనివర్సిటీ ప్రతినిధి కూడా. మోంటాగ్ – ఛెమ్స్ఫర్డ్ సంస్కరణలు ప్రారంభం కావడం ఆయన కెరీర్కి టర్నింగ్ పాయింట్ అయింది. ఆ సంస్కరణలు సరికాదని ఎలుగెత్తి చాటారు. భారతీయులు బాధ్యతలకు వెరువరని నిరూపించే సమయమిది. అన్ని జాతులు, వర్గాల వారు నూతన భారతదేశ సమృద్ధికి పాటుపడాలని ప్రోత్సహించే తరుణమది.
దృఢ విశ్వాసాలు కలిగిన ఫజల్కు అధికార వర్గాల నుంచి మద్దతు లభించింది. పంజాబ్ ప్రజల అభివద్ధి కోసం ఆయన ఎంతో కృషిచేశారు. ఆయన అనుయాయుల పట్ల కూడా ఎంతో శ్రద్ధ తీసుకునేవారు. ఫజల్ రాజకీయ బోధకుడిగా పేరుగాంచారు. ఆయన బోధనల వల్ల ఇండియాలో ఎక్కడాలేని విధంగా పంజాబ్లో రాజకీయ ఆలోచన, వాస్తవికత పెంపొందాయి. ఫజల్ రాజకీయాల్లో విజయం సాధించడానికి కారణం చర్చలకు ఎప్పటికప్పుడు సిద్ధంగా ఉండడమే. తనకేమి కావాలో అన్నదానిమీద స్పష్టంగా ఉంటారు. సంభాషణను తనకు అనుకూలంగా మార్చుకోవడంలో దిట్ట. లెజిస్లేచర్ డిబేటింగ్లో ముఖ్యపాత్ర పోషించేవారు. ఇంకా చెప్పాలంటే ఏ చర్చ దేనికి దారితీస్తుందో ముందుగానే గ్రహించగల నేర్పరి. దీంతోపాటు తరచూ కింది స్థాయి కార్యకర్తలతో సమావేశమయ్యేవారు.
విద్యావ్యవస్థలో పెను మార్పులు
1921లో ఆయన పంజాబ్ విద్యాశాఖామంత్రి అయ్యారు. ఆ తర్వాత కొన్ని సంవత్సరాలకు ఆయన ‘రెవెన్యూ మెంబర్’గా బదిలీ అయ్యారు. ఆ తర్వాత గవర్నమెంట్ ఆఫ్ ఇండియాలో ఐదేండ్ల పాటు ‘ఎడ్యుకేషనల్ మెంబర్’గా ఉన్నారు. అలా ఉన్నతమైన పదవులలో15 ఏండ్ల పాటు సేవలందిచారు. విద్యావిధానంలోనూ వెనుకబడిన ప్రాంతాలు, వర్గాలను ఎంకరేజ్ చేసేవారు. అలాగే తమ వర్గం వాళ్ల పిలల్ని పబ్లిక్ స్కూళ్లకు, కాలేజీలకు పంపేలా ప్రోత్సహించారు.
ఒక విధంగా విద్యావ్యవస్థలో పెను మార్పులకు కారణమయ్యారు. ఆయన చొరవతో మిడిల్ స్కూళ్ల సంఖ్య పెరిగింది. వాటికి పొలాలను అనుసంధానించారు. ఉపాధ్యాయులకు వ్యవసాయంలో శిక్షణ ఇచ్చారు. బోధనా విధానాన్ని గ్రామీణ పరిస్థితులకు, అవసరాలకు అనుగుణంగా రూపొందించారు.1936లో ఆయన రిటైర్ అయ్యాక, తన సొంతూరు లాహోర్కు వెళ్లారు. అక్కడ సంస్థానం రాజకీయాల్లో లీనమయ్యారు. మరికొంతకాలం ఆయన జీవించి ఉంటే పంజాబ్ మొదటి ‘ప్రీమియర్’ పదవి పొంది ఉండేవారు.
వ్యక్తిత్వంలో..
వ్యక్తిత్వం పరంగా మంచి పేరున్న వ్యక్తి. ఎన్నో సందర్భాల్లో ఆయన ఔన్నత్యాన్ని, సహనాన్ని, దాతృత్వాన్ని ప్రదర్శించారు. ఓపిక, శ్రద్ధ, సూక్ష్మబుద్ధి కలవారు. ఆయన అవిశ్రాంత యోధుడు. కాకపోతే కాస్త రిజర్వ్డ్గా ఉండేవారు. ఆయనకు దగ్గరి స్నేహితులు చాలా తక్కువ. ఆయన చిన్న వయసులోనే అనారోగ్యం కారణంగా మంచాన పడ్డారు. ఆయన ఆఖరిరోజుల్లో తన ఇంటిని వదిలిపెట్టలేదు. అనారోగ్యంగా ఎవరి సాయమూ కోరలేదు. అయితే చివరివరకు ఇండియా డెవలప్మెంట్కు ప్రణాళికలు వేయడం, ముఖ్యంగా తాను సేవలందించిన సంస్థానంలో గడపడం ఆయన వ్యక్తిత్వానికి నిదర్శనం.
- మేకల మదన్మోహన్ రావు రిటైర్డ్ హెడ్ మాస్టర్
