ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగిత

అభివృద్ధి చెందిన దేశాల్లో నిరుద్యోగిత తాత్కాలికమైంది. తీవ్రమైంది కాదు. సమష్టి డిమాండ్​ను పెంచుట వల్ల దీనిని నివారించవచ్చు. కానీ అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాల్లో నిరుద్యోగిత వ్యవస్థాపూర్వకమైంది. మూలధనం కొరత వల్ల ఏర్పడును. మూలధనాన్ని పెంచడం ద్వారా దీనిని నివారించవచ్చు. ఇది ఆర్థిక వ్యవస్థకు శాశ్వతమైంది. తీవ్రమైన సమస్య. భారత్​లో గ్రామాల్లో కాలిక, ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగిత కనిపిస్తుంది. కాలిక/ రుతుసంబంధ/ సీజనల్​ అన్​ఎంప్లాయిమెంట్​
వ్యవసాయ రంగంలో ఈ నిరుద్యోగిత ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది.

వ్యవసాయ రంగంలో కొన్ని రుతువుల్లో పని ల​భించి, మరికొన్ని కాలాల్లో(రుతువుల్లో) పని లభించకపోవడాన్ని సీజన్​ అన్​ఎంప్లాయిమెంట్​ అంటారు. ఉదాహరణకు నైరుతి రుతుపవన కాలంలో విత్తనాలు నాటేటప్పుడు, ఎరువులు వేసేటప్పుడు, పంట మార్పిడి సమయంలో ఆరు నుంచి ఎనిమిది నెలల కాలంలో పని లభిస్తుంది. మిగిలిన కాలంలో పని లభించదు. అదేవిధంగా పంచదార పరిశ్రమలో చెరుకు లభించిన ఆరు నెలల్లో మాత్రమే పని లభిస్తుంది. 

ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగిత

ఏదైనా రంగంలో అవసరమైన వ్యక్తుల కంటే ఎక్కువ మంది వ్యక్తులు పనిచేస్తే వారిని ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగులు అంటారు. వీరిని పని నుంచి తొలగించినప్పటికీ మొత్తం ఉత్పత్తిలో మార్పు రాదు. అంటే వారి ఉపాంత ఉత్పత్తి సున్నా. ఎవరి ఉపాంత ఉత్పత్తి శూన్యంగా ఉంటుందో వారిని ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగులుగా భావించవచ్చు. భారత గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో ఎక్కువ తరహా నిరుద్యోగిత ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగిత. వీరికి తాము నిరుద్యోగితలో ఉన్నామనే విషయం తెలియదు. అందుకే దీనిని దాగిఉన్న నిరుద్యోగిత అంటారు. జనాభా పెరుగుట

ప్రత్యామ్నాయ ఉపాధి లేకపోవడం వల్ల ఈ నిరుద్యోగిత ఏర్పడుతుంది. భారత వ్యవసాయ రంగంలో, సొంత వ్యాపారం చేసే దుకాణాల్లో ఈ నిరుద్యోగిత ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది. ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగిత అనే భావనను మొదటగా జోన్​ రాబిన్​సన్​ ప్రవేశపెట్టారు. ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగులను నిజ పొదుపుగా ఉపయోగించి మూలధన కల్పనకు దోహదపడేలా చేయవచ్చని రాగ్నార్​ నర్క్స్​ పేర్కొన్నారు.

ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగులను ఆర్థికాభివృద్ధికి ఉపయోగించుకోవచ్చుని జోన్​ రాబిన్​సన్​, ఆర్థర్​ లూయిస్​, రాగ్నానర్క్స్​లు అభిప్రాయపడ్డారు. భారత్​లో ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగితను శకుంతల మెహ్రా, అమర్త్యసేన్​లు అంచనా వేశారు. 

విద్యావంతుల్లో నిరుద్యోగిత

రోజురోజుకూ పెరుగుతున్న విద్యావంతుల సంఖ్య కంటే లభించే ఉపాధి అవకాశాలు తక్కువ ఉండటంతో పట్టణాల్లో విద్యలేని వారిలో నిరుద్యోగిత కంటే విద్యావంతుల్లో నిరుద్యోగిత ఎక్కువగా ఉంది. 

పారిశ్రామిక నిరుద్యోగిత

గ్రామాల నుంచి పట్టణాలకు వలసలు పెరుగుతున్నాయి. వ్యవసాయ రంగంలో ఉత్పత్తి కార్యకలాపాలు మందగించినప్పుడు శ్రామికులు ఫ్యాక్టరీల్లో ఉపాధి కోసం తరలిపోతున్నారు. అయితే, పట్టణాల్లో పెరుగుతున్న శ్రామికుల కంటే పారిశ్రామిక రంగంలో కల్పించే ఉపాధి రేటు తక్కువగా ఉండడంతో పారిశ్రామిక నిరుద్యోగిత ఏర్పడుతున్నది. దీనిని పట్టణ నిరుద్యోగిత అని కూడా అంటారు. 

ఎన్​ఎస్​ఎస్​ఓ ప్రకారం

1993–94లో దేశంలో నిరుద్యోగిత 6.1 శాతం కాగా, 2004–05 నాటికి 8.3 శాతానికి పెరిగింది. వ్యవసాయ శ్రామికుల్లో మరీ ఎక్కువ. అల్ప ఉద్యోగిత కూడా పెరుగుతున్నది. సంస్కరణల తర్వాత అవ్యవస్థీకృత రంగంలో వ్యవసాయేతరంగ ఉపాధి విస్తరిస్తున్నది.

68వ రౌండ్ ​: దేశ నిరుద్యోగిత 6.6 శాతం

68వ రౌండ్​లో యూపీఎస్​, సీడబ్ల్యూఎస్​ నిరుద్యోగిత గ్రామాల కంటే పట్టణాల్లో ఎక్కువగా ఉంది. అయితే, రోజువారీ స్థితి నిరుద్యోగిత గ్రామాల్లో (5.7 శాతం), పట్టణాల్లో (5.5 శాతం) తక్కువగా ఉంది. సంస్కరణల ప్రభావం గ్రామాల కంటే పట్టణాలపై ఎక్కువగా పడింది. దేశంలో నిరుద్యోగిత 5.6 శాతం ఉంది.

సాంకేతిక నిరుద్యోగిత 

ఆధునిక సాంకేతిక పరిజ్ఞానం అభివృద్ధి చెందేకొద్దీ, సంప్రదాయక సాంకేతిక పరిజ్ఞానంలో పనిచేసేవారు ఉపాధిని కోల్పోతారు. దీనిని సాంకేతిక నిరుద్యోగిత అంటారు. ఉదాహరణకు ఆటో రిక్షా రావడంతో రిక్షా, కంప్యూటర్​ రాకతో టైప్​ ఇన్​స్టిట్యూట్​ను నిర్వహించేవారు ఉపాధిని కోల్పోయేవారు. 

అనైచ్ఛిక నిరుద్యోగిత 

అమలులోనున్న వేతనం వద్ద పనిచేయడానికి సిద్ధపడినప్పటికీ, పని దొరకని పరిస్థితిని అనైచ్ఛిక నిరుద్యోగిత లేదా నిస్వచ్ఛంద నిరుద్యోగిత అంటారు. కీన్స్​ దీనికి ప్రాధాన్యత ఇచ్చారు. పెట్టుబడి దేశాల్లో ఈ రకమైన నిరుద్యోగితే ఉంటుంది. 

స్వచ్ఛంద నిరుద్యోగిత

అమలులోనున్న వేతనం వద్ద పని దొరకనప్పటికీ పనికి వెళ్లకపోతే దానిని స్వచ్ఛంద నిరుద్యోగిత అంటారు.