క్రీ.పూ.6వ శతాబ్దం కొత్త మతాలకు, విప్లవాత్మక మార్పులకు సూచికగా చెబుతారు. ఈ సమయంలో భారతదేశంలో 62 మతశాఖలు ఏర్పడ్డాయి. వీటిల్లో బౌద్ధ మతం ఒకటి. ఈ మతాన్ని మగధలో స్థాపించినా పరిపూర్ణ అభివృద్ధి కోసలలో జరిగింది. ప్రపంచ చరిత్రలోనే మొదటి మత సంస్థ బౌద్ధం. దీనికి గల పేరు సంఘ. దీనిని ప్రజాపతి గౌతమి, ఆనందుడి కోరిక మేరకు బుద్ధుడు స్థాపించాడు.
బుద్ధుడి ముఖ్యమైన ఐదుగురు శిష్యుల్లో ఒకరైన అస్సాజి, తొలి ప్రఖ్యాత భిక్షువులైన సరిపుత్ర, మొగ్గల్లన బౌద్ధమతంలోకి మారారు. బుద్ధుని ఇతర అనుచరులు ఆనంద(బుద్ధుని సహచరుడు, ముఖ్య శిష్యుడు), కాశ్యప (బుద్ధుని శిష్యుల్లో ముఖ్య పండితుడు), ఉపాలి (మంగలి కులం), యస (అత్యంత ఐశ్వర్యవంతుడు).
బౌద్ధం స్వీకరించేవారు చేయాల్సినవి: 15 ఏండ్ల వయస్సులో తల్లిదండ్రుల ఆమోదంతో బౌద్ధాన్ని స్వీకరించడాన్ని పబ్జజ వ్రతం అంటారు. కాషాయ వస్త్రాలు ధరించడం, కేశఖండన పాటించడం ముఖ్యమైన విధులు. వీరి రెండు జతల కాషాయరంగు వస్త్రాలు, సూది, దారం, భిక్షపాత్ర కలిగి ఉండాలి. బుద్ధం శరణం గచ్ఛామి స్మరించాలి.
బౌద్ధ సంఘంలోనికి రాకూడని వారు: బానిసలు, సైనికులు, నేరస్తులు, వ్యాధిగ్రస్తులు, రుణగ్రస్తులు, ప్రభుత్వ ఉద్యోగులు. గొప్ప వైద్యుడైన జీవకుడి చేరికను బుద్ధుడు నిరాకరించాడు.
బౌద్ధ భిక్షువులు త్యజించాల్సిన అంశాలు: దొంగతనం, శృంగారంలో పాల్గొనడం, అబద్ధం చెప్పడం, మత్తు పదార్థాలను వాడటం, మధ్యాహ్నం తర్వాత భోజనం చేయడం, సుంగధపూరిత వస్తువులు వాడటం, ఆహ్లాద కార్యకలాపాలకు దూరంగా ఉండటం, ఆభరణాలను ధరించడం.
స్త్రీ సన్యాసినులకు సంబంధించినవి: తొలుత బౌద్ధ సంఘంలోకి స్త్రీలు ప్రవేశించరాదనే నియమం ఉండేది. కానీ, ప్రజాపతి గౌతమి, ఆనందుడు గట్టిగా పట్టుబట్టడంతో బౌద్ధ సంఘంలోకి స్త్రీలను అనుమతించారు. బౌద్ధ సన్యాసినులను భిక్షుణి లేదా భిక్కుని అంటారు. సంసార జీవితాన్ని గడిపే మహిళా బౌద్ధ సన్యాసినులను ఉపాసిక అంటారు. గర్భతులు బౌద్ధ సంఘ ప్రవేశానికి అనర్హులు. పసిపిల్లలు ఉన్న స్త్రీకి ప్రవేశం లేదు. భర్త లేదా తల్లిదండ్రుల అనుమతి అవసరం.
సంఘ ప్రాథమిక అంశాలు
1. భిక్షువులు – సంసార జీవితం లేనివారు
2. ఇనపాటి – తీర్మానం ప్రవేశపెట్టడం
3. సలక – రహస్య ఓటింగ్ పద్ధతి
4. ఉపాసకులు – బౌద్ధ సంఘంలో గృహస్తులైన బౌద్ధులకు ఉన్న పేరు
5. ప్రతిమోక్ష – భిక్షువుల చేయకూడని తప్పులు
మొదటి బౌద్ధ సంగీతి
మొదటి సమావేశ ముఖ్య ఉద్దేశం బుద్ధుడి బోధనలను గ్రంథ రూపంలోకి మార్చడం. ఈ సంగీతిలోనే బుద్ధుడి ఉపన్యాసాలన్నింటిని ఆనందుడు సుత్తపీటక రూపంలో రాశాడు. బుద్ధుడి శిష్యుడు ఉపాలి వినయపీటక రాశాడు. ఈ గ్రంథాల్లో ఆనందుడు బౌద్ధ నిర్వాణం కోసం రాజగృహ, కాశీ, శ్రావస్తీ, చంప, కౌశాంబి, సాకేత అనే ఆరు నగరాలను తరచూ పేర్కొన్నాడు. కానీ, బుద్ధుడు కుషీ నగరాన్ని ఎంపిక చేసుకున్నాడు.
రెండో బౌద్ధ సంగీతి
అవంతి సన్యాసులు (పశ్చిమ భారతదేశం), వజ్జి సన్యాసుల(తూర్పు భారత్) మధ్య ఏర్పడిన సిద్ధాంతపరమైన సమస్యలను తొలగించడానికి రెండో సమావేశం సబాకామి అధ్యక్షతన జరిగింది. ఈ సమావేశంలో బౌద్ధ మతంలో చీలిక వచ్చింది.
మూడో బౌద్ధ సంగీతి
స్థవిరవాదులను నిజమైన బౌద్ధ సన్యాసులుగా మొగలిపుత్తతిస్స పేర్కొన్నాడు. ఈ బౌద్ధ సంగీతిలో అభిదమ్మ పీటికను సంకలనం చేయడంలో మొగ్గలిపుత్త తిస్స లేదా ఉపగుప్తుడు కీలక పాత్ర పోషించాడు. మొగ్గలిపుత్త తిస్సను శ్రీలంక అశోకుడిగా పిలుస్తారు. ఇందులో భాగంగానే బౌద్ధమతం దేశంలోనూ విదేశాల్లోనూ ప్రచారం చేయడానికి మహామాత్రలు ఏర్పడ్డాయి.
నాలుగో బౌద్ధ సంగీతి
ఈ బౌద్ధ సంగీతి జరిగే కాలం నాటికి బౌద్ధమతం 18 శాఖలుగా చీలిపోయింది. ఈ చీలిపోయిన 18 మత శాఖల మధ్య సయోధ్య కుదర్చడానికి నాలుగో బౌద్ధసంగీతిని ఏర్పాటు చేశారని హుయాన్త్సాంగ్ తన రచనల్లో పేర్కొన్నాడు. ఈ సమావేశంలో 18 శాఖలను ప్రధానంగా హీనయానం, మహాయానం అనే రెండు శాఖలుగా మార్చారు. ఈ సంగీతిలోనే వసుమిత్రుడు మహావిభాసశాస్త్ర అనే గ్రంథాన్ని రచించాడు.
వజ్రాయనం
ఈ బౌద్ధశాఖకు మరో పేరు తాంత్రిక బౌద్ధం. దీనిని ఐదో శతాబ్దానికి చెందిన నాగార్జునకొండ వాసి అయిన సిద్ధ నాగార్జునుడు స్థాపించాడు. వజ్రాయనం మొదట్లో బెంగాల్, బిహార్ ప్రాంతాల్లో విస్తరించింది. ముఖ్య కేంద్రంగా విక్రమశిల విశ్వవిద్యాలయం వర్ధిల్లింది. ఈ శాఖను పాలవంశం రాజులు పోషించారు. అతీశ దీపాంకర వజ్రయాన మత ప్రచారంలో కీలక పాత్ర పోషించారు.
వజ్రయానంలో బోధిసత్వులతోపాటు వారి భార్యలైన తారలనూ పూజిస్తారు. ఇందులో బుద్ధుడి అతీంద్రియశక్తులకు అధినేతగా పూజిస్తారు. వజ్రయానంలో కాలచక్రయానం, సహజయానం అనే రెండు మతశాఖలు ఉన్నాయి.
కాలచక్రయానం: కాలచక్రయానంలో మంజుశ్రీ మూలకల్ప కీలక పాత్ర పోషించింది. ఎవరికైతే మంత్రశక్తులు ఉంటాయో వారికి మాత్రమే మోక్షం లభిస్తుంది. వజ్రయానం ప్రకారం బుద్ధుడు సారనాథ్లో మొదటి ప్రవచనం చేయలేదు. అమరావతిలో చేశాడు.
సహజయానం: దీని ప్రకారం మోక్షం పొందాలంటే వారు లైంగిక వాంఛలు తీర్చుకోవాలి. ఈ శాఖ ఉన్నత స్థితిలో ఉన్నప్పుడు సంఘాలు వేశ్యగృహాలుగా మారిపోయాయి.
