ఏడో నిజాం మీర్ ఉస్మాన్ అలీఖాన్ పాలనా కాలంలో హైదరాబాద్ నగరంలో ఎన్నో నిర్మాణాలను చేపట్టారు. వీటిలోని చాలా భవనాలు నేటికీ ఆఫీస్ కార్యాలయాలుగా, హాస్పిటల్స్గా సేవలు అందిస్తున్నాయి. మీర్ ఉస్మాన్ అలీఖాన్ చేపట్టిన నిర్మాణాల్లో దివాన్ దేవిడి, కింగ్ కోఠి, ఉస్మానియా హాస్పిటల్, మొజంజాహీ మార్కెట్, ఈఎన్టీ హాస్పిటల్, రాష్ట్ర హైకోర్టు భవనం, చిరాన్ ప్యాలెస్, అజాఖాన్ ఇ జహ్ర, యునాని హాస్పిటల్, పత్తర్గట్టి, బెల్లావిస్టా ముఖ్యమైనవి. పోటీ పరీక్షల దృష్ట్యా ఈ నిర్మాణాలపై ప్రశ్నలు వచ్చే అవకాశం ఉంది.
మొజంజాహీ మార్కెట్: దీనినే ఎంజే మార్కెట్ అని కూడా పిలుస్తారు. ఏడో నిజాం మీర్ ఉస్మాన్ అలీఖాన్ చిన్న కుమారుడు ప్రిన్స్ మొజంజా బహదూర్ పేరిట మొజంజాహీ మార్కెట్ను 1935లో పూర్తి చేశారు. ఈ మార్కెట్ను గ్రానైట్ స్టోన్ బూడిద రంగు రాయితో నిర్మించారు.
దివాన్ దేవిడి : దివాన్ దేవిడి అంటే ప్రధాని అధికార నివాసం. అసఫ్జాహీ ప్రభువుల ఆస్థానంలో పనిచేసిన పలువురు ప్రధాన మంత్రుల అధికార నివాసంగా దివాన్ దేవిడి ఉండేది. ఇందులో ఐనాఖానా, లఖడ్ కోట, చీనాఖానా, నిజాంభాగ్, నూర్ మహల్ వంటి అందమైన భవనాలు ఉండేవి. సాలార్జంగ్–1, సాలార్జంగ్–2లు సేకరించిన అనేక కళారీతులను మొదట దివాన్ దేవిడిలోనే ప్రజా ప్రదర్శనకు ఏర్పాటు చేశారు. బర్మాటేకుతో చేసిన లక్కడ్ కోట భవన సముదాయం, నిలువెత్తు అద్దాలు, షాండిలియర్లు కలిగిన ఐనాఖానా హాలు మొదలైన వాటిని అద్భుతంగా నిర్మించారు.
ఉస్మానియా హాస్పిటల్: మూసీ నదీ తీరంలో 1866లో రెండు అంతస్తుల హాస్పిటల్ భవనాన్ని నిర్మించి, అత్యంత ఆధునిక వైద్య సేవలు అందించేవారు. ఆ కాలంలో ఈ హాస్పిటల్ను అఫ్జల్గంజ్ దవాఖానా అని పిలిచేవారు. 1908లో మూసీనది వరదల తాకిడికి ఈ భవనం పూర్తిగా దెబ్బతిన్నది. ఏడో నిజాం 1920లో తిరిగి అదే ప్రాంతంలో హాస్పిటల్ కోసం కొత్త భవనాన్ని నిర్మించాడు. ఇది 1925లో పూర్తయింది. అప్పటి నుంచి ఈ హాస్పిటల్ను ఉస్మానియా హాస్పిటల్గా పిలుస్తారు.
ఈఎన్టీ హాస్పిటల్: ప్రస్తుత ఈఎన్టీ హాస్పిటల్ భవనాన్ని ప్రఖ్యాత పార్సీలు బ్యాంకింగ్ రంగంలో నిష్ణాతులైన పెస్తోజీ అండ్ కంపెనీ అవసరాల కోసం నిర్మించారు. 1839–45 మధ్యకాలంలో పెస్తోజీ కంపెనీ వారు నిజాం ప్రభువుల రెవెన్యూ రికార్డులు, లెక్కలు పరిశీలించేవారు. పెస్తోజీ నిర్మించిన ప్రస్తుత ఈఎన్టీ భవన సముదాయాన్ని ఆనాటి నిజాం కొలువులో ఉన్నత ఉద్యోగి రాజా ప్రతాపగిరి కొనుగోలు చేశారు. హాస్పిటల్ ప్రధాన ద్వారం దాటాక హాస్పిటల్ లోపల నుంచి ఉన్న పాలరాతి మెట్లు, ఆ మెట్లకు రెండు వైపులా ఉన్న 10, 11 అడుగుల ఎత్తులో ఉన్న పాలరాతితో చేసిన హెర్క్యులస్ భంగిమలు భవనం మొత్తాన్ని తామే మోస్తున్నట్లు భ్రమింపజేసేలా ఉంటాయి.
చిరాన్ ప్యాలెస్: ఏడో నిజాం మీర్ ఉస్మాన్ అలీఖాన్ రాజ్ప్రముఖ్గా బాధ్యతలు చేపట్టిన తర్వాత తాను నివాసం ఉండే కింగ్ కోఠి ప్రాంతం జనసమర్థతతో ఉన్నదని, తనకు నగర శివారులో ఎక్కడైనా తగిన ప్రభుత్వ స్థలాన్ని కేటాయించాల్సిందగా కోరగా రాష్ట్ర ప్రభుత్వం జూబ్లిహిల్స్లోని రిజర్వ్ ఫారెస్ట్లో 300 ఎకరాల భూమిని కేటాయించింది. ఇక్కడే ఏడో నిజాం తన కోసం చిరాన్ ప్యాలెస్ను ఫ్రెంచ్ శైలిలో నిర్మించారు.
పత్తర్గట్టి: ఏడో నిజాం 1911లో గట్టి ఎర్రని గ్రానైట్ రాళ్లతో రెండంతస్తుల రాతి భవనం నిర్మించారు. పత్తర్ అంటే ఉర్దూ భాషలో రాళ్లు అని అర్థం. కాబట్టి పూర్తిగా ఎర్రని గ్రానైట్ రాళ్లతో నిర్మించిన ఈ భవనాన్ని పత్తర్గట్టి అని పిలుస్తారు.
బెల్లా విస్టా: బిల్లా విస్టా అంటే ఏ బ్యూటిపుల్ వ్యూ అని అర్థం. ఏడో నిజాం ప్రధాని సర్ అలీ ఇమామ్ 1919లో ఓ చిన్న నివాసంగా బెల్లావిస్టా నిర్మించారు. సర్ అలీ ఇమామ్ 1922లో తన పదవికి రాజీనామా చేసి హైదరాబాద్ విడిచిపెట్టి వెళ్లిపోయారు. బెల్లా విస్టా భవనాన్ని ఏడో నిజాం పెద్ద కుమారుడు మీర్ హిమాయత్ అలీఖాన్ నివాసం కోసం ఆధునికీకరించారు. నిజాం పెద్ద కుమారుడికి ప్రిన్స్ ఆఫ్ బేరారా, కమాండర్ ఇన్ చీఫ్ ఆఫ్ స్టేట్ ఆర్మ్డ్ ఫోర్స్ హోదాలో ఈ బంగ్లాను కేటాయించారు. స్వాతంత్ర్యానంతరం ప్రభుత్వం బెల్లావిస్టాను ఖాళీ చేయించి పంజాగుట్టలోని బైత్ – ఉల్– అజీజ్ అనే బంగ్లాకు ప్రిన్స్ మీర్ హిమాయత్ అలీఖాన్ను మార్చారు.
అజాఖానా ఇ జహ్ర: మూసీ నదీ తీరంలో దారుల్ షిఫా దగ్గరలో నిర్మించిన ప్రార్థన మందిరం అజాఖానా ఇ జహ్ర. ఈ అషుర్ఖానా నిర్మాణాన్ని 1942లో ఏడో నిజాం చేపట్టారు. నిజాం నవాబులు సున్నీ తెగకు చెందినవారు. అయినా నిజాం నవాబులు షియాల కోసం ప్రత్యేక మందిరమైన అషుర్ఖానా ఏర్పాటులో సహకరించారు. ఏడో నిజాం తల్లి జోహ్ర బేగం మరణానంతరం నిజాంకు తన తల్లిపై గల ప్రేమ, గౌరవంతో జోహ్రాబేగం పేరిట అజాఖాన్ ఇ జహ్ర అషుర్ఖానాను నిర్మించారు.
కింగ్కోఠి: ఏడో నిజాం మీర్ ఉస్మాన్ అలీఖాన్ నివసించిన ప్యాలెస్ కింగ్ కోఠి. ఈ ప్యాలెస్ను కమల్ఖాన్ నిర్మించాడు. ఇందులోని అద్దాలు, దర్వాజాలు, గోడలపై కమల్ఖాన్ తన పేరిట కేకే అని చెక్కించుకున్నాడు. కానీ, ఏడో నిజాం కేకే అంటే కింగ్ కోఠి అని మార్చాడు. దాదాపు 21 ఎకరాల్లో కింగ్ కోఠి ప్యాలెస్ విస్తరించి ఉంది. ఏడో నిజాం పాలనా కాలంలో కింగ్ కోఠి ప్యాలెస్లో ముబారక్ మాన్షన్, ఉస్మాన్ మాన్షన్, నియాజ్ఖానా, మేజ్ఖానా ఇలా పలు భవనాలను నిర్మించారు.
ముబారక్ మాన్షన్ ఎత్తయిన ప్రధాన సింహద్వారాల దగ్గర ఒక పెద్ద పరదా వేలాడుతూ ఉంటుంది. ఏడో నిజాం ప్యాలెస్లో లేని సమయంలో ఈ పరదాను ఎత్తి ఉంచేవారు. ముబారక్ మాన్షన్ తూర్పు దిశలో బొగ్గులకుంట రోడ్డులోని ప్రవేశ ద్వారాన్ని గాధిలాల్ గేట్ అంటారు. ఇందులో నిజాం వ్యక్తిగత కార్యదర్శి, ఆర్థిక వ్యవహారాల సలహాదారుడి కార్యాలయాలు ఉండేవి. కింగ్ కోఠి ప్యాలెస్ యూరోపియన్ నిర్మాణ శైలిలో నిర్మించారు. ఏడో నిజాం మీర్ ఉస్మాన్ అలీఖాన్ 1967, ఫిబ్రవరి 23న కింగ్ కోఠి ప్యాలెస్లో మృతిచెందారు.
యునాని హాస్పిటల్: ఏడో నిజాం మీర్ ఉస్మాన్ అలీఖాన్ పాలనా కాలంలో రూ.5 లక్షలు ఖర్చు చేసి 1929లో చార్మినార్ సమీపంలో నిర్మించారు. ప్రస్తుతం ఈ భవనంలో యునాని ఆయుర్వేద హాస్పిటల్ నిర్వహిస్తున్నారు. ఈ భవనాన్ని ఇండో సార్సనిక్ ఆర్కిటెక్చర్ విధానంలో నిర్మించారు.
రాష్ట్ర హైకోర్టు: ఏడో నిజాం మీర్ ఉస్మాన్ అలీఖాన్ 1915, ఏప్రిల్ 15న హైకోర్టు భవనానికి శంకుస్థాపన చేశారు. రాజస్తాన్ రాష్ట్రం జైపూర్కు చెందిన శంకర్లాల్ ప్లాన్ రూపొందించగా నిజాం ఆస్థానంలోని మెహెర్ అలీ ఫజిల్ అనే ఇంజినీర్ పర్యవేక్షణలో నిర్మాణం పూర్తయింది. మీర్ ఉస్మాన్ అలీఖాన్ 1920, ఏప్రిల్ 20న హైకోర్టును లాంఛనంగా ప్రారంభించారు. ఈ భవనంపై రాం రహీం అని రాసి ఉండి మత సామరస్యానికి ప్రతీక అన్నట్లుగా ఉంటుంది.
