పొలార్​ శాటిలైట్​ లాంచ్​ వెహికల్​.. ప్రత్యేక కథనం

భారత అంతరిక్ష పరిశోధన సంస్థ 100వ ప్రయోగానికి సిద్ధమైంది. శ్రీహరికోటలోని సతీశ్​ ధవన్​ అంతరిక్ష కేంద్రం(షార్)లోని రెండో లాంచ్​ప్యాడ్​ నుంచి  నావిక్​–2(ఎన్​వీఎస్) ఉపగ్రహాన్ని 2025, జనవరి 29న ప్రయోగించనున్నది. ఈ నేపథ్యంలో ఇస్రో చేపట్టిన అనేక ఉపగ్రహ ప్రయోగాలను దిగ్విజయంగా పూర్తిచేసి నమ్మకం కలిగిన బహుముఖ ప్రభావవంతమైన వర్క్​హార్స్​లాంచ్​ వెహికల్​ ఆఫ్​ ఇండియాగా పీఎస్ఎల్వీ గురించి తెలుసుకుందాం.

భారతదేశం మూడో తరం ఉపగ్రహ ప్రయోగ వాహక నౌక పీఎస్ఎల్వీ. ద్రవ ఇంధనాన్ని వినియోగించగల మొదటి భారతీయు ఉపగ్రహ ప్రయోగ వాహక నౌక కూడా ఇదే. పీఎస్ఎల్​వీ నౌక నాలుగు అంచెల్లో ప్రయాణిస్తుంది.

మొదటి దశ

పీఎస్ఎల్​వీ మొదటి దశలో ఘన స్థితిలోని హైడ్రోక్సిల్​టెర్మినేటెడ్​పొలి బుటడయినె –హెచ్​టీపీబీ ఇంధనాన్ని వినియోగించుకునే  ప్రధాన ఇంజిన్​(ఎస్​139)క జతగా నాలుగు నుంచి ఆరు స్ట్రాపాన్​ మోటార్స్​ను అమర్చుతారు.  (పీఎస్ఎల్​వీ–సిఎ రకంలో స్ట్రాపాన్​ మోటార్లను వినియోగించరు). మొదటి దశలోని ప్రధాన ఇంజిన్​ వెలువరించే 4800కేఎన్​ శక్తికి అదనంగా స్ట్రాపాన్ మోటార్ల ద్వారా 719కేఎన్​ శక్తి సమకూరుతుంది. 

రెండో దశ

పీఎస్ఎల్​వీ  రెండో దశలో ద్రవస్థితిలోని అన్ సిమ్​ మెటిరికల్​ డైమిథైల్ హైడ్రాజైన్(యూడీఎంహెచ్​)ను ఇంధనంగా నైట్రోజన్​ ఆక్సైడ్​(ఎన్2ఓ4)ను ఆక్సిడైజర్‌‌ గా వినియోగిస్తారు.స్వదేశీ పరిజ్ఞానంతో ఎల్​పీఎస్సీ రూపొందించిన వికాస్​ ఇంజిన్​ను ఈ దశలో వినియోగిస్తారు.ద్రవ ఇంజిన్ ను నాలుగో, ఐదో తరం వాహకనౌకగాపరిగణించే జీఎస్ఎల్వీ నౌకల్లోనూ వినియోగించడం గమనార్హం.వాతావరణ పొరలతో ఘర్షణ వల్ల వెలువడే ఉష్ణం నుంచి రక్షణకు ఉపగ్రహం చుట్టూ అమర్చిన హీట్​షీల్డ్​ఈ దశలోనే వాహక నౌక నుంచి విడిపోతుంది.

మూడో దశ

ఈ దశలో ఘనస్థితిలోని హైడ్రోక్సిల్​ టెర్మినేటెడ్​ పొలి బుటడయినె -హెచ్​టీపీబీ ఇంధనాన్ని వినియోగిస్తారు. 240కేఎన్ శక్తి సమకూరుతుంది. ఈ దశలోనే వాహక నౌక భూవాతావరణ పరిధిని దాటి ఎగువ పొరల లోనికి ప్రయాణిస్తుంది.

నాలుగో దశ

ద్రవస్థితిలోని మోనో మిథైల్​ హైడ్రాజైన్​(ఎంఎంహెచ్)ను ఇంధనంగా, మిక్స్ ఆక్సైడ్​ ఆఫ్ ​ నైట్రోజన్ (ఎంఓఎన్)ను ఆక్సిడైజర్​గా నాలుగో దశలో వినియోగిస్తారు. ఈ దశలోనే ఉపగ్రహం వాహక నౌక నుంచి విడివడి దాని నిర్దేశిత(బదిలీ) కక్ష్యలోనికి చేర్చుతుంది.

పీఎస్ఎల్వీ నౌక రూపాలు 

ప్రయోగించిన ఉపగ్రహం బరువు, దాని కక్ష్య ఎత్తుల ఆధారంగా మూడు రకాలైన పీఎస్ఎల్వీ నౌకలను అభివృద్ధి పరిచారు. 

పీఎస్ఎల్వీ–సిఎ

పీఎస్ఎల్వీ–జి రూపంలో ప్రధాన ఇంజిన్​ చుట్టూఉన్న ఆరు స్ట్రాటప్​ మోటార్లను తొలగించినప్పుడు కోర్ ఎలోన్​రూపంలోని పీఎస్ఎల్వీ నౌక తయారవుతుంది. దీని సహాయంతో 1110 కిలోల బరువు ఉన్న ఉపగ్రహాలను 622 కిలోమీటర్ల ఎత్తులోని ఎస్ఎస్పీవో లోనికి ప్రవేశపెట్టగలుగుతాయి. దీని తొలి ప్రయోగం 2007, ఏప్రిల్​ 23న జరిగింది.

పీఎస్ఎల్వీ–ఎక్స్ఎల్​

పీఎస్ఎల్వీ సాధారణ రూపంలో ప్రధాన ఇంజిన్ చుట్టూ అమర్చిన 9 టన్నుల ఇంధనాన్ని వినియోగించే ఆరు స్ట్రాపాన్​ బూస్టర్ల స్థానంలో మరింత శక్తిమంతమైన 12 టన్నుల ఇంధనాన్ని వినియోగించే ఆరు స్ట్రాపాన్​ బూస్టర్లను అమర్చి ఎక్స్​ట్రా లార్జ్ రూపంలోకి పీఎస్ఎల్వీ నౌకను తయారు చేస్తారు. దీనిని తొలిసారిగా చంద్రయాన్​–1 కార్యక్రమం కోసం రూపొందించి 2008, అక్టోబర్ 22న ప్రయోగించారు. దీని సహాయంతో భారత అంతరిక్ష పరిశోధన సంస్థ తరఫున ఎన్నో ఘనమైన విజయాలను పీఎస్ఎల్వీ–ఎక్స్ఎల్​ సాధించింది. వీటిలో ముఖ్యమైనవి.. చంద్రయాన్​–1, జిశాట్​–12, ఆర్ఐశాట్​–1, ఐఆర్ఎస్ శ్రేణిలోని ఉపగ్రహాలు, మంగల్​యాన్​, ఆస్ట్రాశాట్, కార్టోశాట్–2, రిసోర్స్ శాట్​–2ఏ, ఒకే ప్రయోగంతో అత్యధికంగా 104 ఉపగ్రహాలను మోసుకుపోయి ప్రపంచ చరిత్రలో అలాంటి ఘనత సాధించిన రెండో దేశంగా భారత్​ నిలిచింది. 

పీఎస్ఎల్వీ–డీఎల్​

ప్రధాన ఇంజిన్​కు రెండు స్ట్రాపాన్​ మోటార్లను అమర్చి పీఎస్ఎల్వీ–డిఎల్​ను రూపొందించారు. పీఎస్ఎల్వీ–డిఎల్ వేరియంట్లలో 12 టన్నుల ప్రొపెల్లెంట్​ను వినియోగించుకునే రెండు స్ట్రాప్​–ఆన్ బూస్టర్లు మాత్రమే అమర్చి ఉంటాయి. పీఎస్ఎల్వీ–డీఎల్ వేరియంట్​ను ఉపయోగించిన తొలి ప్రయోగం 2019, జనవరి 24న చేపట్టిన పీఎస్ఎల్వీ–సి44 ప్రయోగం విజయవంతమైంది. దీని ద్వారా మైక్రోశాట్​–ఆర్​, కలాంశాట్​–వి2 ఉపగ్రహాలు ప్రయోగించారు. 

పీఎస్ఎల్వీ–క్యూఎల్​

​పీఎస్ఎల్వీ–-క్యూఎల్​ వేరియంట్లలో 48 టన్నుల ప్రొపెల్లెంట్​ను వినియోగించుకునే నాలుగు స్ట్రాప్ ఆన్​ బూస్టర్లు అమర్చి ఉంటాయి. పీఎస్ఎల్వీ-–క్యూఎల్ మొదటి ప్రయోగం పీఎస్ఎల్వీ–సి45ను 2019, ఏప్రిల్​ 1న ప్రయోగించారు. ​

పీఎస్ఎల్వీ నౌక

ఎత్తు    : 44 మీటర్లు
వ్యాసము    : 2.8 మీటర్లు
అంచెలు    : 4
రూపాలు    : పీఎస్ఎల్వీ–జి, పీఎస్ఎల్వీ-సీఏ, పీఎస్ఎల్వీ-ఎక్స్ఎల్, పీఎస్ఎల్వీ- డీఎల్, పీఎస్ఎల్వీ-క్యూఎల్.

ప్రయోగ సమయంలో బరువు  

295 టన్నులు (పీఎస్ఎల్వీ-జి)
230 టన్నులు (పీఎస్ఎల్వీ-సీఏ)
320 టన్నులు  (పీఎస్ఎల్వీ-ఎక్స్ఎల్) 
230.4 టన్నులు (పీఎస్ఎల్వీ-డీఎల్)
230.4 టన్నులు  (పీఎస్ఎల్వీ-క్యూఎల్)

మొదటి ప్రయోగం

పీఎస్ఎల్వీ-జి : 1993, సెప్టెంబర్ 20
పీఎస్ఎల్వీ-సీఏ : 2007, ఏప్రిల్​ 23
పీఎస్ఎల్వీ-ఎక్స్ఎల్ : 2008, అక్టోబర్ 22
పీఎస్ఎల్వీ-డీఎల్ : 2019, జనవరి 24
పీఎస్ఎల్వీ-క్యూఎల్: 2019, ఏప్రిల్​ 1

పీఎస్ఎల్వీ–జి

    
మొదటి దశలోనే ప్రధాన ఇంజిన్​తోపాటు అదనపు శక్తిని సమకూర్చడానికి 9 టన్నుల ఘన ఇంధనాన్ని వినియోగించే ఆరు స్ట్రాపన్ మోటార్లను అమర్చి పీఎస్ఎల్వీ–జి వాహక నౌకను రూపొందిస్తారు.  
    
నాలుగు అంచెలలో ఏకాంతరంగా ఘన, ద్రవ ఇంధనాలను వినియోగించుకుంటూ 1678 కిలోల బరువైన ఉపగ్రహాన్ని 622 కిలోమీటర్ల దూరంలోని ఎస్ఎస్పీఓలో ప్రవేశపెట్టగలుగుతుంది. ప్రస్తుతం దీనిని సేవల నుంచి విరమించారు. తొలి ప్రయోగం 1993, సెప్టెంబర్ 20న జరగ్గా, చివరి ప్రయోగం 2016, సెప్టెంబర్ 26న జరిగింది.ఇప్పటివరకు మొత్తం 12 ప్రయోగాలు చేపట్టగా, 10 ప్రయోగాలు విజయవంతమయ్యాయి. ఒక ప్రయోగం విఫలం కాగా, మరో ప్రయోగం పాక్షికంగా విజయవంతమైంది.