తెలంగాణ చరిత్ర సంస్కృతి కట్టడాలపై పోటీ పరీక్షల్లో ప్రశ్నలు

తెలంగాణ చరిత్ర సంస్కృతిలో కట్టడాలు ముఖ్యమైన భాగం. పోటీ పరీక్షలో తప్పకుండా ప్రశ్నలు అడిగే అవకాశం ఉంటుంది. వీటిపైన పట్టుసాధిస్తే ఎక్కువ మార్కులు సాధించవచ్చు. హైదరాబాద్​ నగర పరిధిలోని చారిత్రక కట్టడాలు, వాస్తు శైలి, నిర్మాతల గురించి తెలుసుకుందాం.

​సాలార్​జంగ్​ మ్యూజియం: హైదరాబాద్​లోని చందూలాల్​ బారాదరి వద్ద ఉన్న సాలార్​జంగ్​ మ్యూజియంలో మూడో సాలార్​జంగ్​(మీర్​ యూసుఫ్​ అలీఖాన్​) వ్యక్తిగతంగా, ఆసక్తితో సేకరించిన అనేక వింత, విలువైన వస్తువులు ఉన్నాయి. ఈ మ్యూజియం గడియారాల సేకరణలో ప్రపంచ ప్రసిద్ధి పొందింది. ఇందులో ముసుగు ధరించిన రెబెక్కా శిల్పం ప్రత్యేక ఆకర్షణ. ఇక్కడ అత్యంత ఖరీదైన ప్రాచీన కళాఖండాలు, చిత్రాలు, పింగాణి పాత్రలు, ఆభరణాలు, తివాచీలు, ఆయుధాలు, బొమ్మలు తదితర ఎన్నో ప్రదర్శనలు ఉన్నాయి. 

కులీకుతుబ్​షాహీ టూంబ్స్​: ఇవి కుతుబ్​షాహీ రాజుల సమాధులు. గోల్కొండ టూంబ్స్​(సెవెన్​ టూంబ్స్​) విలక్షణ ఇస్లాం వాస్తును ప్రతిబింబిస్తాయి. ఈ సమాధులు ఇండో పర్షియన్​  వాస్తు రీతిలో నిర్మించి, వాటికి పాలరాయి గచ్చుతో మెరుగులు దిద్దారు. ఇక్కడ ఒకే వంశానికి(కుతుబ్​షాహీ) చెందిన రాజుల సమాధులు ఒకేచోట ఉంటాయి. గోల్కొండ టూంబ్స్​ చరిత్రను తెలిపే మ్యూజియం ఇక్కడ ఉంది. 

పైగా సమాధులు: నిజాం పరిపాలనా కాలంలో అత్యున్నత స్థాయి కులీనులైన పైగా లేదా మక్​బరాషమ్స్​ ఉల్​ ఉమ్రాహీ కుటుంబానికి చెందిన సమాధులు. పైగా సమాధుల నిర్మాణం 1786 నుంచి సాగింది. మొగల్​ రాజస్థానీ వాస్తుకళా రీతుల సమ్మేళనం ఈ సమాధుల నిర్మాణంలో కనిపిస్తుంది. వీటి నిర్మాణంలో సున్నం, నాపరాయి, ఇటుక, కలపలను వినియోగించారు. సమాధుల పిట్ట గోడలపై కొమ్ముల వంటి చెక్కడాలు ఇక్కడ మాత్రమే కనిపిస్తాయి. 

చౌహమల్లా ప్యాలెస్​: చౌహమల్లా అంటే నాలుగు భవంతులు. నిజాం నవాబు అఫ్జలుద్దౌలా కాలంలో ఈ భవన నిర్మాణం పూర్తయింది. నిజాం ప్రభుత్వ స్థాయిలో విందులను ఈ ప్యాలెస్​లోనే ఏర్పాటు చేసేవారు. ప్రస్తుతం కూడా రాజ వైభవాన్ని తలపింపజేసే రీతిలో ఈ ప్యాలెస్​లో సాంస్కృతిక కార్యక్రమాలను నిర్వహిస్తున్నారు. 

ఫలక్​నుమా ప్యాలెస్​: పైగా రాజ వంశీకుడైన నవాబ్​ కారుల్​ ఉమ్రా బహదూర్​ ఈ రాజ భవనాన్ని నిర్మించి, ఆరో నిజాంకు విక్రయించాడు. ఫలక్​నుమా ప్యాలెస్​ను ఒక గుట్టపై ఇటలీ పాలరాయితో నిర్మించారు. దీన్ని ప్రస్తుతం హెరిటేజ్​ హోటల్​గా మార్చారు. 

పురానా హవేలీ ప్యాలెస్​: 1777లో రెండో నిజాం, నిజాం అలీఖాన్​ తన కొడుకు సికిందర్​ జా కోసం నిర్మించాడు. సికిందర్​ జా కొంతకాలం ఇక్కడ నివాసం ఉండి, తర్వాత  కిల్వత్​ మహల్​కి మారాడు. అందువల్ల దీనికి పురానా హవేలీ అనే పేరు వచ్చింది. ఈ భవనం కేంద్ర భాగాన్ని U ఆకారంలో ఒకే అంతస్తులో యూరోపియన్​ వాస్తుశైలిలో నిర్మించారు. ఈ భవనంలో పశ్చిమదిక్కుగా ప్రపంచ ప్రసిద్ధి పొందిన కొయ్య వార్డ్​రోబ్​ ఉంది. ప్యాలెస్​ ఎడమపక్క భవంతిలోనే నిజాం రజతోత్సవ మ్యూజియం ఉంది. 

మాసాబ్​ ట్యాంక్​: ఈ ట్యాంక్​ అసలు పేరు మాసాహెబ్​ ట్యాంక్​. దీన్ని హయత్​ భక్షీ బేగం నిర్మించింది. హయత్​భక్షీ బేగం దాన ధర్మాలు, ప్రజాసేవకు పెట్టింది పేరు. అందువల్ల ఈమెను అందరూ మసాహెబ్​ అని పిలుచుకునేవారు. ఆమె పేరు మీదనే నిర్మించడం వల్లనే మసాబ్​ ట్యాంక్​ అయింది. 

హైకోర్టు భవనం : దీనిని 1919లో నిజాం నవాబు మీర్​ ఉస్మాన్​ అలీఖాన్​ నిర్మించాడు. ఈ భవనం తెలుపు, ఎరుపు రాతితో సారసెనిక్​ వాస్తు కళారీతిలో నిర్మించబడింది. 

బ్రిటిష్​ రెసిడెన్సీ : బ్రిటిష్​ రెసిడెన్సీ భవనాన్ని జేమ్స్​ ప్యాట్రిక్​ ఖైరున్నీసా కోసం నిర్మించాడు. దీని ప్రధాన ఆర్కిటెక్​ శామ్యూల్​. దీన్ని యూరోపియన్​ వాస్తుశైలిలో నిర్మించారు. ఈ భవనం ముఖ ద్వారాన్ని జార్జియన్​ వాస్తుశైలిలో నిర్మించారు. ప్రస్తుతం ఇక్కడ మహిళల కళాశాలను నిర్వహిస్తున్నారు. 
మక్కా మసీదు: ఇది హైదరాబాద్​లోని అతి ప్రాచీనమైన మసీదు. దేశంలోని పెద్ద మసీదుల్లో ఒకటి. ఐదో కులీకుతుబ్​షా అబ్దుల్లా కుతుబ్ షా మక్కా నుంచి మట్టి, కొన్ని రాళ్లను తెప్పించి వాటితో చేసిన ఇటుకలను ఈ మసీదు నిర్మాణంలో ఉపయోగించడం వల్ల దీనికి మక్కా మసీదు అనే పేరు వచ్చింది. దీని నిర్మాణం ఐదో కులీకుతుబ్​ షా కాలంలో ప్రారంభింబడి, ఔరంగజేబ్​ కాలంలో పూర్తిచేశారు.

ఖైరతాబాద్​ మసీద్​: దీన్ని ఖైరున్నీసాబేగం తన గురువు అఖుండ్​ ముల్లా అబ్దుల్​ మాలిక్​ కోసం నిర్మించింది. దీన్ని హుస్సేన్​ షావలి నిర్మించాడు. 

 బిర్లామందిర్​ : హైదరాబాద్​లోని కాలాపహాడ్​పై తెల్లని పాలరాయితో వేంకటేశ్వర స్వామి ఆలయాన్ని  బిర్లా సంస్థ నిర్మించడంతో దీన్ని బిర్లామందిర్​ అంటారు. సిటీ కాలేజీ, హైకోర్టు, పత్తర్​గట్టి: 1912లో నగరాభివృద్ధి బోర్డును ఏర్పాటు చేశారు. ఈ బోర్డు మూసీ నదికి గట్టను నిర్మించడంతోపాటు రోడ్లు వేసి, నదికి అభిముఖంగా హైకోర్టు, ఉస్మానియా దవాఖాన భవనాలను నిర్మించింది. పత్తర్​గట్టి మార్కెట్​ వ్యవస్థను ఏర్పరిచింది. 1921లో మూసీ నదికి దక్షిణంగా సిటీ కాలేజ్​ను నిర్మించింది. ఈ కట్టడం హిందూ ఇస్లామిక్​ యూరోపియన్​ వాస్తు కళారీతులకు  ప్రతీక. 

గోల్కొండ కోట: చాళుక్యుల కాలంలో ఇక్కడ ఒక చిన్న కోట ఉండేది. కాకతీయుల కాలంలో మరో కోట నిర్మించబడింది. ఆ తర్వాత అది శిథిలమైంది. ఆ కొండపై గొల్లవారు మేకలు, పశువులు, మేపుకొనేవారు. అందువల్లనే ఆ కొండను గొల్లకొండ అని పిలిచేవారు. సుల్తాన్​ కులీకుతుబ్​షా ఇక్కడ కోట నిర్మించి దాన్ని గొల్కొండగా ఉచ్ఛరించాడు. ఈ కోటలో 87 బురుజులు, 69 అడుగులకు పై బడిన ద్వారాలు ఉండేవి. ప్రధానంగా నీటి సరఫరా వ్యవస్థకు, శబ్దశాస్త్ర ప్రావీణ్యానికి గోల్కొండ కోటకు సాటిలేదని చెప్పవచ్చు. ఇక్కడి రెండు మీనార్ల మసీదు ప్రసిద్ధమైంది. దీని ఆధారంగానే చార్మినార్​ నిర్మించారు. గోల్కొండ కోట, కుతుబ్​షాహీ సమాధుల మధ్య ఉన్న సొరంగాన్ని ఇటీవల కనుగొన్నారు. 

చార్మినార్: ఒక సాంస్కృతిక వారసత్వాన్ని తెలియజేసే కట్టడంగా ప్రసిద్ధి చెందింది. ఇది అందమైన నాలుగు మినారేట్లతో నిర్మించిన చారిత్రక కట్టడం. దీని ఎత్తు 180 అడుగులు. గోల్కొండను పాలించిన కుతుబ్​షాహీల కాలం నాటి వాస్తుశైలి, కళా నైపుణ్యాన్ని చార్మినార్​ ప్రతిబింబిస్తుంది. ఇది మూసీ నది తూర్పు తీరంలో ఉంది. హైదరాబాద్​ పాతబస్తీలో ఉన్న చార్మినార్​ను నాలుగు శతాబ్దాల క్రితం క్రీ.శ. 1591–1594 మధ్యకాలంలో ప్లేగు వ్యాధిని పూర్తిగా నిర్మూలించిన సందర్భంగా(అదృష్ట సంకేతంగా) గోల్కొండ నవాబు మహ్మద్​ కులీ కుతుబ్​ షా నిర్మించాడు. కుతుబ్​షాహీల కాలంలో చార్మినార్​ దగ్గర ముత్యాలు, వజ్రాల వ్యాపారం జరిగేది. క్రీ.శ.1645లో ఫ్రెంచ్​ నగల వర్తకుడు ట్రావెర్నియర్​ చార్మినార్​ దగ్గర 60వేల మంది కార్మికులు ముత్యాల తయారీలో నిమగ్నమై ఉండగా తాను కళ్లారా చూసినట్లు రాశాడు. 

హుస్సేన్​ సాగర్​: ఈ చెరువును 1562లో ఇబ్రహీం కులీకుతుబ్​ షాహీ అల్లుడైన హుస్సేన్​ షా తవ్వించాడు. దీనిపైన నిర్మించిన వంతెననే ట్యాంక్​బండ్​ అంటారు. ఇది జంటనగరాలైన హైదరాబాద్​, సికింద్రాబాద్​ల మధ్య వారధిలాగా ఉంటుంది. హుస్సేన్​సాగర్​ మధ్యలో ఏకశిలా బుద్ధవిగ్రహాన్ని ఎన్​టీఆర్​ ఏర్పాటు చేశారు. హుస్సేన్​సాగర్​ చుట్టూ పలువురు తెలుగు ప్రముఖుల విగ్రహాలు ఈ సాగర్​కు మరింత అందాన్ని చేకూర్చాయి.