దేశంలోని ఆదివాసీల్లో పోరాట భావాలను రగిలించిన తొలి వ్యక్తి బిర్సా ముండా. బ్రిటిష్ వాళ్లకు వ్యతిరేకంగా ‘స్వయం పాలన’ నినాదం ఇచ్చాడు. బీహార్తో పాటు అనేక రాష్ట్రాల్లో ఆదివాసీల రాజ్యాన్ని తేవటానికి సమర శంఖం పూరించాడు. తెల్లోళ్లను తరిమేయటమే జీవిత లక్ష్యంగా బీహార్ గిరిజన ప్రాంతంలోని బిర్సా కొండల్లో (1886–1894లో) విప్లవం నడిపాడు. ముండా తెగకు చెందిన సుగుణ, కార్మిహాలు దంపతులకు 1875 నవంబర్ 15న పుట్టిన ఈ యోధుడు భూమి కోసం, భుక్తి కోసం, ఆదివాసీల అటవీ హక్కుల కోసం చివరి శ్వాస వరకు ఉద్యమించాడు.
నాటి బీహార్లోని ఛోటానాగ్పూర్ సమీప చెల్కడప్రాంత పరిధిలోకి వచ్చే బాబా గ్రామానికి చెందిన బిర్సా ముండాని ఆయన తండ్రి ఒక సైంటిస్టుగా చూడాలనుకున్నాడు. దీంతో ‘ఉలిహటు’ క్రిస్టియన్ మిషనరీ స్కూల్లో చేర్పించాడు. ఆ బడిలో జాయిన్ చేయించుకోవాలంటే క్రైస్తవుడిగా మారాలనేది రూలు. తండ్రి చిన్నప్పటి నుంచీ క్రిస్టియనే కావటంతో బిర్సా ముండాకి కూడా మతం మార్చారు. అతని పేరును రికార్డుల్లో బిర్సా డేవిడ్గా నమోదు చేశారు.
అప్పట్లో క్రిస్టియన్ మిషనరీలు చేసే మోసాలను ఆ వయసులోనే పసిగట్టిన బిర్సా ముండా తిరిగి హిందూ మతాన్ని స్వీకరించాడు. జీవితంలో మొదటి ఆందోళనను క్రిస్టియన్ మిషనరీల ఆగడాలపైనే ప్రకటించాడు. మత మార్పిళ్లకు నిరసనగా గళం వినిపించాడు. ఆ మూమెంట్ కాస్తా యాంటీ బ్రిటిష్ ఫైట్గా మారింది. బిర్సా ముండా ఆదివాసీల ప్రయోజనాల కోసం ప్రయత్నిస్తూనే పేదరికంతో బాధపడుతున్న వర్గాలను ఆదుకోవటానికి శక్తి మేరకు కృషి చేశాడు. ఆరోగ్యం బాగలేని స్థానికులకు ప్రకృతి వైద్యం అందించాడు. బీహార్, చత్తీస్గఢ్ ప్రజలకు బిర్సా సేవా గుణం సాక్షాత్తూ భగవత్ స్వరూపమే.
ఇండియాలో ఇతర మతాలు బలోపేతం కావటాన్ని సహించలేకపోయిన బ్రిటిష్ పాలకులు బిర్సా ముండాని ఛోటానాగ్పూర్ ప్రాంతంలో 1895 ఆగస్టు 25న అరెస్ట్ చేసి రెండేళ్లకుపైగా జైల్లో ఉంచారు. దీంతో ఆయన విడుదల కోరుతూ జాతీయోద్యమకారులు పెద్దఎత్తున బ్రిటిషర్లపై ఒత్తిడి తెచ్చారు. ప్రభుత్వం ఎట్టకేలకు 1897 నవంబర్ 30న బిర్సా ముండాని రిలీజ్ చేసింది. జైలు నుంచి బయటకు వచ్చాక బిర్సా ముండా తన తెగ ప్రజలకు నైతిక విలువలను, హిందూ మతాన్ని ఆచరించాల్సిన అవసరాన్ని వివరించాడు.
మన దేశ సంస్కృతి, సంప్రదాయాలను పాటించాలని సూచించాడు. స్వయంగా నుదుటన బొట్టు పెట్టుకొని, వీపున జంధ్యం వేసుకొని చూపాడు. ఆ రోజుల్లో తెల్లోళ్లు, వాళ్ల తాబేదార్లు ఆదివాసీల సాగు భూములకు పన్నులు విధించేవారు. వాటిని కట్టకపోతే ఆ భూములను జమీందారీ భూములుగా మార్చేవారు. దీంతో చాలా మంది ప్రజలు అస్సాంలోని తేయాకు తోటల్లో కూలి పనుల కోసం వలస వెళ్లేవారు. దీన్ని గమనించిన బిర్సా ముండా.. వన జీవులందరినీ సమావేశపరిచి, బ్రిటిష్వాళ్ల కప్పాలపై తిరుగుబాటు జెండా ఎగరేశాడు.
తెల్లోళ్లను తరిమి కొట్టాలని పిలుపునిచ్చాడు. అనుచరులతో కలిసి బాణాలు ధరించి 1899 డిసెంబర్ 24న భారీ ‘ఉల్ గులాన్’ (తిరుగుబాటు ర్యాలీ) నిర్వహించాడు. హిందువులతోపాటు ముస్లింలు కూడా ఆయన నాయకత్వానికి మద్దతు తెలిపి వెంట నడిచారు. ఇదంతా నూనూగు మీసాల యువకుడిగా ఉన్నప్పుడే బిర్సా ముండా సాధించాడు. ఈ చర్యలను గమనించిన బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం కుట్ర చేసి 1900 సంవత్సరం ఫిబ్రవరి 3న బంధించి రాంచీ జైలుకు తరలించింది. అక్కడ గుట్టు చప్పుడు కాకుండా విష ప్రయోగం చేసి బలితీసుకుంది.
దీంతో.. పట్టుమని పాతికేళ్లు కూడా నిండని వయసులోనే దేశాన్ని పరాయి పాలన నుంచి విడిపించటం కోసం పరితపించిన ఒక ఆశాజ్యోతి బందిఖానాలో నాలుగు గోడల మధ్యే 1900 జూన్ 9న ఆరిపోయింది. అనంతర కాలంలో బిర్సా ఇన్స్పిరేషన్తో ముండా, ఒరియాన్, సంతాల్ తెగలు హక్కులను సాధించుకున్నాయి. ఈశాన్య రాష్ట్రాలకు చెందిన గిరిజనులకు అటానమస్ అధికారం రాజ్యాంగంలోని 6వ షెడ్యూల్ ద్వారా లభించింది. తర్వాత వందేళ్లకు (2000 నవంబర్ 15న) ఆయన జయంతి నాడే దేశంలో 28వ రాష్ట్రంగా జార్ఖండ్ ఏర్పడింది. ఆ రాష్ట్ర ప్రభుత్వం బిర్సా ముండా సేవలను తగిన విధంగానే గుర్తుచేసుకుంటోంది. జార్ఖండ్ రాజధాని రాంచీలో బిర్సా ముండా పేరిట ఒక యూనివర్సిటీని, ఇతర ప్రభుత్వ సంస్థలను నెలకొల్పింది. (ఇవాళ బిర్సా ముండా వర్ధంతి సందర్భంగా)
– గుమ్మడి లక్ష్మీనారాయణ ఆదివాసీ రచయితల సంఘం
ఆదివాసీ విప్లవ వీరుడు బిర్సా ముండా నాటి బీహార్ లోని దొమారీ హిల్స్ లో తన పోరాటాన్ని ప్రారంభించాడు.ఈ కొండల నుంచే అప్పటి బ్రిటిష్ పాలకులపై ఆయన యుద్ధం మొదలెట్టాడు.దీంతో బిర్సా ముండా పోరాటాన్ని గుర్తు చేసుకుంటూ ఇక్కడి కొండల్లో ఓ స్మారక స్థూపాన్ని ఏర్పాటు చేశారు.
