అణచివేతను దశాబ్దాల పాటు భరించిన సామాన్యుల్లో ఒక్కడు ప్రాణాలకు తెగించి వేసే మొదటి అడుగే... తిరుగుబాటుకు తొలి మెట్టు అవుతుంది. తెలంగాణ సాయుధపోరాట కాలంలో అట్లాంటి అడుగు వేసిన సామాన్య యోధుడు.. దొడ్డి కొమరయ్య. ఎదురుగా దొర తుపాకీ ఉందనీ, తన అడుగుకు అది తూటాతో బదులిస్తుందని తెలిసి కూడా కొమరయ్య చేసిన త్యాగం తెలంగాణ సామాన్యుల రక్తాన్ని ఉరికించింది.
1927 ఏప్రిల్ 3న కడివెండి గ్రామంలో గట్టమ్మ, కొండయ్య దంపతులకు పుట్టాడు దొడ్డి కొమరయ్య. గొర్రెల పెంపకమే వారి జీవనాధారం. కొమరయ్య అన్న దొడ్డి మల్లయ్య కమ్యూనిస్టు పార్టీలో చేరి ఊర్లో జనాన్ని చైతన్యం చేసేవాడు. దొరల దౌర్జన్యాలపై అప్పటికే జనంలో పెరుగుతున్న వ్యతిరేకత కొమరయ్యను అన్న బాటలో ఉద్యమంలోకి తెచ్చింది. భూస్వాముల పెత్తనంలో రైతులకు వారి సొంత పంట మీదా హక్కులేదు. జమీన్ దార్, పటేల్, పట్వారీల కోసం దేశ్ ముఖ్ లు, దేశ్ పాండేలు ఇష్టారాజ్యంగా పన్నులు వసూలు చేసేవాళ్లు. రైతుల పంటలో సగం కంటే ఎక్కువగా శిస్తుకింద గుంజుకునేవాళ్లు. ఇందుకోసం అనేక ఘోరాలకు పాల్పడేవాళ్లు. శిస్తు కట్టకుంటే భూమిని గుంజుకుంటారు. కౌలు రైతుల పరిస్థితి ఇంకింత ఘోరంగా ఉండేది. దొరల ఇంట్లో పుటకలకు, సావులకు, పిల్లల జుట్టు తీయించుకున్నా కూడా పేదల నుంచి పన్ను వసూలుచేసేవాళ్లు. ఈ దోపిడీకి తోడు దొరల ఇండ్లలో వాళ్లు చెప్పిన పనులను వెట్టిచాకిరిగా చేయాలి.
విసునూర్ దేశ్ ముఖ్ గా ఉన్న రాంచంద్రారెడ్డి కుటుంబానికి కడివెండిలో ఒక గడీ ఉంది. రాంచంద్రారెడ్డి తల్లి జానమ్మ ఈ ప్రాంతానికి జాగీర్ దార్. ఇక్కడ ఆమె మాటే శాసనం. ఊర్లో భూములన్నీ ఆమెవే. ఆమె అరాచకాలకు వ్యతిరేకంగా ఆంధ్ర మహాసభ పుట్టింది. కడివెండిలో యువత గుత్పల సంఘం, వడిసెల సంఘం, కారంపొడి సంఘాలను ఏర్పాటు చేసుకున్నారు. 1946 జూలై 4న దేశ్ ముఖ్, రజాకార్లకు వ్యతిరేకంగా కడివెండిలో గుత్పల సంఘం జులూస్ తీసింది. దీనికి 19 ఏళ్ల కొమరయ్య ముందుండి నడిపించాడు. జానమ్మ గడీ కాడికి రాగానే రజాకార్లు, దొర అనుచరులు లోపలి నుంచి కాల్పులు జరిపారు. ముందున్న కొమరయ్య కడుపులో తూటా దిగింది. కుప్పకూలిపోయిన కొమరయ్య ప్రాణాలు వదిలాడు. తెలంగాణ పోరాటంలో తొలి అమరుడిగా చరిత్రకెక్కాడు.
కొమరయ్య మరణం అగ్గిలా రాజుకుంది. జనం ఆగ్రహం కట్టలు తెంచుకుంది. చుట్టుపక్కల ఊర్ల నుంచి ఉప్పెనలా జనం కడివెండికి చేరుకున్నారు. విసునూరు రాంచంద్రారెడ్డి గడీని కూల్చేశారు. ఈ సంఘటన సంస్థానం మొత్తం పోరాటాన్ని ఉవ్వెత్తున ఎగసిపడేలా చేసింది. విముక్తి పోరాటానికి దారితీసింది. ఆంధ్ర మహాసభ కమ్యునిస్టు పార్టీగా మారింది. రావి నారాయణరెడ్డి, బద్దం ఎల్లారెడ్డి, మగ్దూం మొహియుద్దీన్ లాంటి నేతలు సాయుధ పోరాటం ప్రారంభిస్తున్నట్టు ప్రకటించారు. దున్నే వాడిదే భూమి అని నినదించారు. పోలీసు క్యాంపులపై దాడులు చేశారు. ఎర్రజెండాలు పాతి జమీన్‌దార్, పటేల్, పట్వారీ, దేశ్‌ముఖ్‌ల భూములను అక్రమించారు. లక్ష ఎకరాలను భూమి లేని పేదలకు పంచి పెట్టారు.
దౌర్జన్యాలపై పోరాటాడిన యోధులను చరిత్ర మరిచిపోదు. కానీ వారు సామాన్యులైతే ప్రభుత్వాలు చాలా తేలికగా మరిచిపోతాయి. కొమరయ్య లాంటి యోధుల స్ఫూర్తితో జనం సాధించుకున్న తెలంగాణలోనూ ఆయన త్యాగాలకు తగిన గౌరవం దక్కలేదు. రాజకీయ అవసరం ఉంటే తప్ప జయంతులు, వర్ధంతులు, విగ్రహాలు పెట్టలేని పాలనలో దొడ్డి కొమరయ్యను గుర్తించే తీరిక ప్రభుత్వానికి ఇంకా దొరకలేదు. కానీ దొడ్డి కొమరయ్య అమరత్వాన్ని తెలంగాణ సమాజం మాత్రం మరిచిపోలే
